باشقا بير شاهيد

شهريار ديزي‫سي دوام تاپير و چيلله گئجه‫سينده دؤردونجو بؤلومونوده گؤردوك. آز دا اولمايان بير سايي دئييرلر بو ديزي هئچ باخماق ده‫يه‫ري ايسه يوخدور...؛ آنجاق منجه دؤزمك ايله، يارقيلار و آچيقلامالار وئرمك لازيم دير.
بو بؤلومو گؤرندن سونرا اوچ سؤزو دئمك ايسته‫رديم:

1- ديزي‫نين باشلانغيجيندا كي تيتراژدا حئيدربابا ماهني‫لاريني ودود مؤذن‫زاده گؤزل سس‫ايله توركجه اوخويور. آنجاق تيتراژ يازيلاريندا محممدحوسئينين ال‫يازي‫سي ايله حئيدربابا شئعرلرينين فارسجايا چئويريلميش "سياه مشقي" ائكرانا گلير! بونون آنلامي نه اولابيلر؟! "توركجه شئعري اوخوماق اولسادا يازماق اولماز"، تبلغي‫نه شاهيد دئييليك مي؟!!

2- بو فيلم ده محممد حوسيئن بير ذكالي، هوشلو، يامان و سؤزه حاضير بير آدام اولاراق تانينماقدادير. اونون فرانسالي فرانسا ديلي اؤيرتمني تبريز يئرينده(ديققت ائدين، تبريز يئرينده!) محممد حوسئينين چوخ ياخشي فرانسا ديل بيلمه‫ييني آلقيشلايير و اونا دئيير: "سنين آنا ديلين نه دير؟"
بيزيم ايچين تورك دونياسينين ان آدليم شاعيري، و فيلم ده كي حاضير جاواب شهريار، اوتانقاش گلينلر كيمي فيكره گئدير و جاواب تاپابيلمير! فيرانسالي اوستاددا دئيير: "فرق ائتمز! كيشوري ديلينيز فارسجادير و آناديلينيز آذري.". و بئله‫ليكله آذربايجانليلار ساوي فيرانسالي اؤيرتمن آغزي‫ايله دئييرلر(گؤردوغونوز كيمي كوپيوغلو فيرانساليلاردا بونو بيليرميشلر. بو ايسه باشقا بير شاهيد!).

3- بونلار بير فيلم‫ايله مينلر هدفي نيشانه توتماق ايسته‫ييرلر و البته هئچ بيري‫سي ايسه، هدفه ده‫يمير كي هئچ، نم هارا گئدير! بير‫ي‫سي اؤرنك ايچين "ساراي" ناغيلي‫دير كي گؤزل بير سينما فيلمي اولابيلر، آنجاق بونلارين چيخارتديغي اويونلارلا، ائليميزين گؤزل ناغيللاري‫دا لوث اولونور. آخي سارايي سئل آپاردي‫دا، بير آرخا بنزر چاي يوخ كي!؟ بوندان علاوه، ساراي بير مؤعتاد آداما وورولماميشدي كي!

بو قونودا باشقا بير يازي:
يوخوموز گلمير آرتيق

آذرين بو گونلري

بو گونلرده يازماقدان واز گئچمك اولماز! بو گونلر ده هم بؤيوك و هم كيچيك اولايلار اوز وئرميشدير؛ ان بؤيوكونو سيز بيليرسينيز و ان كيچيكي ايسه بودور كي بئش ايل بوندان قاباق آنايوردوم وئبلاقيني يولاسالميشام. هن، آنايوردوم اولدو بئش ياشلي!

آنجاق بير پوست قويماغا نه وار كي؟! هئچ اولماسا بيلدير، بو گونده يازديغيمي بو وئبلاق كؤچوروب(بئله ليكله اؤنجه كي وئبلاقدا ياييلميش يازيلاري ايسه بورا داشييب و يولداشيم سؤزونو ايشه سالارام) بير داها اونا باغلانتي وئرمك اولار:

هم ميللتچي لر و همده ساتقينلار گونو

البته شاه چاغينداكي ساتقينلاردان بير خاطيره ايسه تزه ليكده ائشيتميشم، گؤرون يازيق دئموكراتلارا، كيملر سالديريب و آناديله يازيلان درسليكلري اوتلاديلار:

دئيير 1337 جي ايل تبريزده، عسگرليگيمي شاهليق آرتئشينده گئچيرتمكده ايديم. بير كادري يوزياشي وارايدي عسگرلر آراسيندا ساغلامليق و ... لوازيمي بؤلردي؛ بو لوازيمين بيريسي صابون ايدي. او اينصافسيز يوزباشي، سربازلارين پايي ني يئييب و صابونلاري كسنده، اؤزويچون ده بير بؤلوم قوپارديب آپاريب پاديقانين ائشيگينده ساتاردي و يازيق سربازلاردا هئچ زاد دئيه بيلمزديلر.
او چاغين عسگري دئيير من بير دفه اؤز قاباغيمي آلابيلمه ديم و اونا ائعتيراض ائديب، دئديم:"نه يه سربازلارين حاققيني يئييرسن؟ اوتانيب خجالت چكميرسن؟ سنين ويجدانين يوخدور؟".

او آفتافا اوغورلايان دا قاباقدان گلميشليك ائديب قاباردي: "ميندار پيشه وري نين بورنونو 10-15 ايل بوندان اؤنجه اوودوق! اونون همشهري سينين شرريندن ده راحات اولسايديم ياخشي اولاردي...؛ سنه هئچ ربطي يوخدور!".

گونش

بوگونلر باشیم لاپ قارما-قاتیشیق دیر؛ تکجه بیر اؤیرنجیسل درگی اونو بیر دینج حالا گتیره‫بیلردی، سانکی!
و بو درگی، علم و صنعت بیلی‫یوردونون ایکی یارپاقلی، آنجاق، مینلر یارپاق سؤزلرینی داشییان گونش درگی‫سی ایدی. من و اونو منه فوروارد ائدن سایین یولداش، و بو درگیلری چتین‫لیکلرله یایان اؤیرنجیلردن باشقا، هئچ کیمسه بیلمیر بونلاری چاپ ائتمک نه قدر امک ایسته‫ییر. یاشاسین و اللر آغریماسین دئییرم علم و صنعت بیلی‫یوردونون آذربایجانلی اؤیرنجیلرینه.

بو درگی‫نین 38نجی سایی‫سینی، یا بورادان(Zipped pdf file: 417KB) یوکله‫یین و یا گؤردوغونوز گؤرونتونو کیلیکله‫مک ایله، وئبلاقلارینا باخین.

یوخوموز گلمیر آرتیق

ایرانین دؤولتی‫ تیلویزیونوندا ائکرانلانمیش، کامال تبریزی‫نین یؤنه‫تدیگی "شهریار" سئریالی‫نین ایلک بؤلومونو نئچه تورک اولمایان یولداش یانیندا، مازندران‫دا گؤردوم. سئریال‫دا تبریزلی‫لرین یوز ده 99 فارسجا دانیشماقلارینا باخمایاراق، دئدیگیم یولداشلارین بیر سایی‫سی دیققت ایله، عئشق، توی، اوشاق صاحیبی اولماق حسرتینده اولماق قونولو فیلملره باخدیقلاری کیمی، گونه‫باخان چیرتدایاراق، تاماشایا باشلادیلار! آنجاق اونلارین بیر-ایکی‫سی دئیینمه‫یه باشلاییب و بئله دئییردیلر: "شهریار یاشاماغییندا ائله ده بیر اؤنملی اولای اولماییب، بو سئریالی نه‫یه گؤره اویناییب و گؤستریرلر؟!" من‫ا‫یسه تورکلرین آغزینی یومماغا ایشاره ائتمکدن واز گئچیب، مشروطه تاریخینی و او چاغداکی تبریزین چتین گونلرینی خاطیرلاتدیم و دئدیم کی اولابیلر شهریار تکجه بیر بهانه اولموشدور!

ایلک بؤلومدن سونرا هاممی‫میز آذربایجانلیلار و اؤزللیکله، آیدینلار و اؤیرنجیلرین بو سئریالا گؤستردیکلری تپکی‫لرینی اینتئرنئت سایتلاردا گؤردوک: "شهریارین آتاسی فارس چیخدی!"
بو گونلر هر کیمسه‫نی گؤرورم، میللی دوشونجه‫سی اولمازسادا بو سئریالی اله سالیر و بو چوخ اؤنملی‫دیر. تئهران‫دا یاشایان تورکلر ده دئییرلر اولمازدی بو سئریالی تورکجه اویناییب و اونا فارسجا آلت‫یازی قویسونلار و یا سونرا باشقا دیللره دوبله اولونسون؟! بو سئریالی دوزلدنلردن بیر سورغوم واردیر: "بو فارسجا دانیشان تورکلرین نه اوزدن لهجه‫لری واردیر؟ من اؤزوم دا فارس اولسام و تورک دیلی‫نین اینجه‫لیکلر و گوجلریندن خبریم اولماسا، بئله دانیشماغا، ایختییارسیز گولمه‫ییم گلر! هله بونو اؤتورون کی تورکلرین اؤزلرینه ایسه گولونج و یا آغلامالی‫دیر. ایسته‫سینیز شئکسپییئردن بیر فیلم دوزه‫لده‫سینیز، گینه‫ده بئله سارساقلیق ائدرسینیزمی؟!"

ایلک بؤلوم‫ده، آذربایجان تویلارینداکی گله‫نه‫کلر و دبلرین یئرلینی فارس رسملری دولدورموشدو. دون گئجه ایکی‫نجی بؤلومون تیکرارینا باخیردیم و قادینلارین هردن یاستی-یاستی تورکجه دانیشماغی سیملریمی قاریشدیریدی! دیققت ائتسه‫نیز شهریارین آناسی‫نین چوخ دانیشیقلاری فارسجا، و هردن بیر، آللاها شوکر ائتمک و لال-لای دئمک کیمی سؤزلری تورکجه دیر! اولمایا بونلار بوندان ایستیعاره ده‫دیر کی آذربایجانلیلار یوز ایلدن چوخدور کی هر نه‫دن راضی‫دیر و تکجه لای-لایی خوشلاییرلار! بیری‫سی بونلارا دئسین، بو خالق اویاقدیر آرتیق.
ستتارخان دا کی اولموشدو دووار ده‫لن...! آنجاق اولابیلر سوروشاسینیز سنین کی خوشون گلمیر نه‫یه باخیرسان؟ من ایسه بئله جاواب وئرمه‫لی‫یه‫م: به اؤزونوز نه‫یه باخیرسینیز؟!
سؤزون دوزو، گله‫جک بؤلوملر بوندان اؤنملی‫دیرلر و ایندی‫دن چوخ‫دا قضاوت ائتمک اولمویور، چونکو شهریارین آناسینین تورکجه شئعر ائشیتمه‫گه ماراق گؤسترمه‫سی، دئموکراتلیق زامانی، سهند و شهریارین تانیشلیغی و ... کیمی یئرلرده بللی اولاجاق کی شهریارین یاشاماغی‫نین فیلمه‫چکنلرین اصلی هدفلر و آماجلاری نه ایمیش. آنجف منیم گؤزوم سو ایچمه‫ییر، چونکو بو سئریالین سونونداکی تیتراژدا نیما یوشیجین گؤرونتوسو اولدوقدا، سهنددن بیر خبر یوخدور.
دئییلمه‫میش بیر سؤز قالدی؛ هرکیمسه بئله دوشونور بئله بیر فیلملر ایله ایران‫دا میلیونلارجا تورکون ایستکلرینی اونوتماق اولار یانلیش دوشونور. ایران تورکلری بو ایشلر ایله، ان آزی تیلویزیون‫دان راضی اولمازلار و ان آزی بیر "سراسری" تورکجه دیللی کانالین قورولماغی گرکلی و واجیب دیر.

آسيميلاسيون باشلانان چاغ

آذربايجانين قوندارما تاريخي‫ني توپلاماق‫ ايچين، خالخال بؤلگه‫سينين گونئيينده يوز ده 10-15 تات ياشاماق ان اؤنملي عوثمان كؤينكلريندن اولموش‫دور و يوزه ايله بوي وئرمه‫يه‫ن آسيميلاسيون آخيمي‫‫ني ياردانلارين ايلك بيلر-بيلمز قوللوق گؤسترن آداملارينين بيري‫سي خالخال ايچين چوخلو امك بيتيرن ناصيردفتر روايي اولموشدور. ايكي آي بوندان اؤنجه اوخوللارين آچيلماغينا گؤره، ناصيردفترين خالخال‫دا تورك ديللي ايلكين اوخولونون قورولماسينا اولان خاطيره‫لريني توركجه‫يه چئويريب يايديم(آذربایجانین اوچونجو اوخولو)، آنجاق آشاغي دا كي يازيلاري ايسه ياياجاقديم كي فورصت اولمادي و ايندي ياييرام. اوخويون و اؤزونوز يولونوزو سئچين! سيز ده اؤز وارليغينيزي بيلر-بيلمز اونودوب و تات ديلينده شئعر دئسه‫نيز، ايرج افشار كيمي آداملار سيزلري تعريف و تمجيد ائده‫جكلر!

ايرج افشار، "ناصيردفتر روايي‫نين خاطيره‫لر و سندلري*"، كيتابينين اؤنسؤزونده بئله يازير:
"ناصيردفتر اؤز بؤلگه‫سينده ياشايان گؤزو باغلي آداملاري كيمي دئييلدي. تبريزه ائتديگي سفرلري و تئهراندا يئددي ايلليك قالماغي، باعيث اولدو، مشروطييت، مدنييت و كولتوروم مفهوملاري‫ ايله كؤك و تمل آنلاميندا تانيش اولسون. خالخال‫دا كي "ناصيري اوخولو" مشروطييتين ايلكين ايللرينده دوزه‫تمه‫يي، اونون نئجه فيكر ائتمه‫يين، كولتورون يئني معناسيندا گؤسترير و بوندان باشقا، او عربجه و آوروپالي درگيلره ال چاتماغي ايله، و اؤلكه‫نين مونظم درگيلرينين اوخوماغي ايله، يئني دوشونجه‫لره يئتيشمه‫گين يوللاري ايله اونس تاپسين و اؤزو توپلومسال و كولتورل مقاله‫لرين يازماغينا باشلاسين.
اونون يازيلار و مقاله‫لرينين چوخو الده‫ديرلر و بئهزاد رزاقي جنابلاري اونلارين بير ليستيني تهييه ائتميش و اونلاري يايماق قراريندا دير.
ناصيردفتر 1306نجي ايلدن سونرا، عؤمرونون بير بؤلمه‫سيني تبريز ده گئچيرتدي و چون شاعير و اديب ايدي، حسين اديب‫السلطنه سميعي الي ايله قورولموش، "تبريز ادبي درنكينين" جانلانماسي و ياشاييشينين يئني‫لنمه‫سينده ايشتيراك ائديب و اورا دا اويه(عضو) اولدو. حتي " انجمن ادبي آذربايجان" آدلي درگي‫نين ايمتيازي كي قراريميش درنك الي ايله ياييلسين، اونون آدينا آلينميش‫ايميش.
سيد احمد كسروي چوخ اؤنملي و مؤعتبر "آذري يا زبان باستان آذربايگان" ريساله‫سيني توپلاييب حاضيرلايان چاغدا، ناصيردفتر ايسه اونونلا يازيشما و موكاتيبه‫ ده ايدي و كسروي اوندان ايسته‫ميشدي، خالخالين اسكي و يئرلي ديليندن بيلگي و اطلاعات يازسين. چونكو كسروي، او بؤلگه‫ده كؤهنه فارسجا ديلي‫نين قالميشي‫نين ده‫يه‫ريني تاپميشدي، و اوندان سونرا ايدي كي يابانجي‫ ايران تانييانلار بو مسأله‫يه بيليمسل باخيملاريني آرتيرديلار. ناصيردفتر بو قونويا گؤره عئلمي آراشديرمالار و بيلگي‫لر توپلاماغا باشلادي.
ناصيردفترين يازيسينين بير بؤلومو او ريساله‫ده چاپ اولدو و بير باشقا بؤلمه‫لرده اونون ياييلماميش يازيلار آراسيندادير. ناصيردفترين آراشديرمالاري تكجه ديل قونوسوندا دئييلدي و يئرلي شاعيرلرين احوالي و بؤلگه ادبيياتي و جوغرافيا وضعييتينه گؤره‫ده يازيلاري اولموشدور.
بونلاردان سونرا، آذربايجانين اون‫سككيز ايلليك تاريخي‫نين 23جو بؤلومونده، ناصيردفترين او چاغداكي اولايلارا گؤره يازديقلاريندان فايدالانميش و اونلارا ايشاره ائتميشدير؛ بونو بيلمك ايسه لازيم‫دير كي، ناصيردفترين بير سايي يازيلاري، پئيمان درگي‫سينده ده ياييلميش. ناصيردفتر آذربايجان و تئهران‫دا ياييلان گونده‫ليكلره ده مقاله يازارميش و كاظيم‫زاده ايرانشهر و سيدعبدالرحيم خلخالي كيمي اديبلر ايله يازيشماسي اولموشدور.

سيراج‫دفترين نئچه اوغلو واري‫ايدي. اونلارين آراسيندا، ايبراهيم ناصيردفتر(روايي) كيچيك شهرلرين او آداملاريندان ايدي كي ايرانين كولتورل و اولوسال بوتون(كلي) آخيملاريني تانيياندا، داها آيدين و گئنل باخيش تاپاركن، ائله‫يه‫بيليرديلر تئهران دا كي ريجال و اديبلر ايله ايليشكي قوروب و محدود يئرلي كولتورل دورومدان چيخسينلار. و همده اؤز گله‫نكسل(سنتي) و يئرلي حوزه‫لريني قاباغا يئريتمك‫ ايچين جهد گؤسته‫ريب و حد دن آرتيق چاليشيرديلار كي اؤز يوردلاريندا كي خالق طبقه‫لريني، چاي‫دان دنيزه ساري چكسينلر!
ناصيردفتر، شوبهه‫سيز، بو آداملارين بيري‫سي ايدي و بونا گؤره دير كي اونون چاليشمالاري تانيمالي‫ييق و اونون خالخاللي خالقين اويانيشيندا و اؤلكه‫نين بو بوجاغيندا كي يئرلرين كولتورل تاريخينين پايي‫ني ساخلاييب و ثبت ائتمه‫لي‫ييك.

ناصيردفتر اؤز خاطيره‫لرينين بعضي‫سيني يازميش و بئهزاد رزاقي‫ دا او يازيلار اوستونده وقت قويوب اونلاري تصحيح ائدندن سونرا ايرج افشارا وئريب تا يوخاري دا آدي آپاريلميش كيتابي‫ني حاضيرلاييب، يئرلي تاريخ‫سئورلره تقديم اولونسون.
بو خاطيره‫لرده، اوچ تمل(اساسي) مطلب يازيلميشدير:
ناصيردفترين خالخال‫دا يئني سبك‫ده اوخول دوزه‫تمك ايچين چاليشمالار و چكديگي امكلري(زحمتلري) كي ياخلاشيق 20 ايله قدر اولابيلر.
ايكي‫نجي‫سي دقيق بيلگي‫لر و خبرلردير؛ ميرزه كوچيك‫خان و اورمان(جنگل) نئهضتي‫نين خالخال ايله ايليشگي‫سي، و او زاماندا كي خالخالين باشينا گلميش اولايلار و واقيعه‫لردير.
و سون و اوچونجو، اردبيل و خالخالين خانلار و عشاييري‫نين الي ايله بو بؤلگه‫لرده اوز وئرميش راحاتسيزليقلار و ايغتيشاش دؤنميندن ثبت اولونموش ايتتيفاقلار. و طبيعتا، بو يازيلار دا، اونلارين او چاغ‫دا خالخال‫دا ائتديگي غارتلري، ظولوملري و تهلوكه‫لري‫نين چوخو يازيلميشدير. بئله بيلگي‫لره تكجه‫، بو جور يئرلي سندلر و او اولايلاري ايچ‫دن گؤرموش آداملارين خاطيره‫لري ال تاپماق اولار و چون ناصيردفتر، اؤزو بو آخيملاري(جريانلاري) گؤروب و بعضي چاغلار دا "امير عشايير"ين امكداشي‫ايميش، يازيلاري اوخومالي و فايدالي‫دير.


*) خاطرات و اسناد ناصر دفتر روايي/ ايرانين گئچميشي، قاباقكي‫لار يازي‫سينداكي سيرا كيتابلارين 8جي جيلدي، مشروطييت اينقيلابي، جنگل نئهضتي خالخالين تهلوكه‫لي(امنييت‫سيز) دؤنمي؛ فئردوسي يايين ائوي، 1363، ايلك چاپ

اؤزونو اونودانلار

ايلك اؤنجه بو فايلي يوكله‫ييب و اوخويون: "سخني با همشهريان خويي(خويلو يوردداشلارايله بير سؤز)".
بو لاپ‫ او هدفي بللي اولمايان يازيلاردان‫دير كي تحليلي چوخ چتين‫دير و آدامي معطل قويور!
خويلو يولداشلارين بيري‫سي مني آذربايجانا چوخلو تعصصوب گؤسته‫رن بير آدام تانيير، و هر دن منه ايرادت گؤسترمك ايچين بئله فايل‫لار فوروارد ائدير. من ايسه بيلميرم نه دئيه‫م! بيلميرم بيزلر نه يانليشي ياپيريق كي اؤز سؤزوموزو خالقا ياخشي آنلاتابيلميريك. تقصير اؤزوموزدن دير سانكي.
يازار ايسته‫ييب اؤز كولتور سئورليك دويغوسونو گؤسترندن سونرا، خوي خالقينين كولتورل چتينليكلريندن دانيشسين؛ آنجاق بو يولدا خويو آذربايجان مدنيتي چرچيوه‫سينده گؤرمه‫ييب و باشقا گولونج سؤزلري اورتايا قويوب؛ البته اولابيلر حاقلي دير و خوي دا بئله تؤرنلر ايلك دؤنه دير قورولور و هر تؤرن قورولورسا بوتون خالق سوسوزلار كيمي تپه سي اوستده گله جكلر. آنجاق منيم اونون يازيسي ايله ايشيم يوخدور و او قورولتايدا آذربايجان كولتورونون اونودولماغي چوخ آجي دير. خويلولاردان بير سورغو واردير: "سيزين دردلرينيزين حددي، تكجه كورد قاوالينين چالينماسي، شهرام ناظيري، سيراج، موختاباد و شجريان سسي‫ني دينله‫مك دير مي؟!" اولمازدي آذربايجانين آشيق و يا موغام موسيقي‫سي ايسه اولايدي؟ آذربايجان موسيقي‫سيندن هئچ بير گؤرونتو كي يوخ ايدي؟ آذربايجان تورك ادبياتيندان دا بير اثر يوخدور! خوي دا بئله‫ اولوسلارآراسي قورولتايلار قوروب و باشقا كولتورلره قول اولماغين تعريفي يوخدور كي هئچ بلكه چوخ دا ايفتيضاح و گولونج بير شئي‫ دير!

بو هارا؟ او هارا!؟

ائله کی بیلیرسینیز ستارخانین شانیندا بیر تؤرن قورماق چتین بیر ایش ایدی و تورک اؤیرنجیلرده اؤتن ایللرده زحمته دوشوردولر. گئچن ایلده بیر سایی گلیب، دئدیلر بیز اؤزوموز بو ایشی گؤره‫ریک و بو بیزیم گؤره‫ویمیزدیر. تورک اؤیرنجیلر و باشقا آذربایجان چالیشانلاری ایسه دئدیلر عئیب یوخ! آنجاق بس بو حیصار چکمک نه دیر؟! نئچه ایل‫ایدی سیزین "شادروان ستارخانی" اونودان زامان بیز گلیب بورادا ستارخانا سایقی گؤستریب و دوستلوق و باریشلا اؤز سؤزلریمیز و ایستکلریمیزی دئیه‫ردیک و ایندی ایسه بیز ده ایسته‫ییریک اونون مزاری اوستونده بیر فاتیحه وئرک گئدک، بو ایشی دا بیزه چوخ گؤرورموسونوز؟!
یانیت "یوخ" و یا "باتوم" ایدی و باریش سئون خالق گئتدیلر خیابانی‫نین مزاری اوستونه و اؤز آنما تؤره‫نینی نئچه آددیم اوزاقدان قوردولار. آنجاق سون‫دا اورکلر، بنلری ستارخانین قبرینه ساری چکدی؛ آنجاق قالین بئیینلیک، بو سئوینجین قارشیسین آلیب و بوتون شئی‫لری اؤزونه ایسته‫مه‫یه کؤنوللو اولدوغونو بیر داها گؤستردی.
و بو ایل، اؤتن ایل‫دن داها سیخینتی‫لی بیر دوروم اولدو؛ شئیخ محمد خیابانی‫نین مزاری ایسه اولموشدو مظفرالدین شاه، مشروطییت و آذربایجان تاریخی، ستارخان و تورک دیلینه گؤره کیتابلار و گؤرونتولر سرگی‫سینه و هر بیر نفر ایچین، اوچ گودوکچو و یا قوروقچو وارایدی!
هر حالدا هم اونلارین و هم‫ده بیزیم اللریمیز وار اولسون! اونلارا بونا گؤره اللر آغریماسین دئییرم کی بوتون هر نه دلیل ایله اولورسا اولسون، بوتون امکلر ایله هزینه‫لری اؤز بویونلارینا آلیبلار و قویمورلار تورک اؤیرنجیلر اللرین آغدان قارایا وورسونلار!
باشقا طرفدن، گئچن ایللرین جیریققاسی ایندی بیر آلاولی اود آلیشدیریب و بو اود آذربایجانلیلارین اوره‫یینده‫دیر؛ بونا گؤره بوتون تورک چالیشقانلارا قوتلو اولسون دئییرم.تکجه بیر بالاجا فرق واردیر! بو تفاووتو بو ایکی گؤرونتو ده گؤره‫بیلرسینیز؛ تورک اؤیرنجیلر قوران تؤرنلر هارا و بونلارین قوردوغو ایمکاناتلی تؤرن هارا؟!

شافاق سالدي گئچدي

بورادان بير آتلي گئچدي
آتين اويناتدي گئچدي
گون كيمي شافاق سالدي گئچدي
آي كيمي باتدي گئچدي...

گوزاورتاسينين 25جي گونو، ميللي سردار ستارخانين شهادت ايلدؤنومونو باش ساغليغي وئريريك.
...

اوخودوغونوز سؤزلر بير sms (ساوجيق) ايله اليمه يئتيشميش و بيليرم كي اونو گؤنده‫رن، بو گون ستارخانين مزار باشينا گله‫بيلمه‫‫يه‫جك؛ آنجاق بير آذربايجانلي گنج اولاراق ستارخانين آنماسيني اونودماييب و بونون نه‫ده‫ني بير باشقا ميللتچي‫نين ساو يوللاماغي اولابيلر؛ عئش اولسون بئله سايقي گؤسترمه‫يه.
تئهرانين ستارخان خياوانيندا بئش قيران داليسيجا قاچان تورك توكانچيلار گلمه‫زسه‫لر ايسه، هئچ غم يوخدور! گؤردوغونور گؤرونتوده كي ستارخان سئور اوشاقلارين قاداسي ده‫يسين بوتون اؤزونو و كيمليگيني اونودان آداملارا.
اؤتن ايللردن، بو گونه گؤره اولان خاطيره‫لريمي اوخويون:

1385جي ايل (Səttarxan Şəhadətinin 92ci İl Dönümü) ،

1384جو ايل (ستارخانين آنما مراسيمي)،

1381جي ايل (SəttarXanın Ağırlama Mərasimi ,vəfatının 88ci il dönümündə)

دئمک اولمور بو سؤزو

نئچه آی بوندان اؤنجه، ائوین شئه‫وئرن لوله‫لرینی ده‫ییشمک ایچین نئچه لوله‫چکن گلمیشدی. ایکی-اوچ گون‫ده، گون چیخان چاغدان، گئجه آخشاماجاق ایشله‫دیلر؛ هر دن بیرآز میزیلداییب، دانیشیردیلار. اوجا سس ایله بیری بیرلرینی چاغیریب-دانیشاندا فارسجا قونوشمالارینداکی لهجه‫یه گؤره ائله‫بیلیردیم کورتدولر.
آرادا موبایللاری هر دن ده بیر زنگ ووروردو. زنگلرینین بیریسینده گؤردوم کی تورکجه دانیشیرلار! سوروشدوم هارالی‫سینیز؟
تورکوک! کؤکوموز همدانین باهار بؤلگه‫سیندیر، دئدیلر!
...
او گونلر منیم وئبلاق یازماغیمین لاپ قیرقین چاغلاری‫ایدی! من ایسه اونلارین چالیشمالارینا باخارکن، بو فیکره گئتمیشدیم اولوسوموزون یوزه دوخساندان چوخو بئله اولابیلرلر! ائله‫بیلیردیم من کیمی آداملار اولماسالار، بونلار کیمی ، گونلر، بیر تیکه چؤرک دالیسیجا چالیشمادا ، و یا گئجه‫لر، یورقونلوقدان کاسیبین بختی کیمی درین یوخولاردا اولان آداملار، هئچ کیمسه اولماز کی دیلدن، اولوسدان، یورتدان، کیملیکدن، وارلیقدان، حاقدان و ...ـدان دانیشسین!!
من ایسه بیر آیا یاخین‫دیر، او تانری‫نین بنده‫لری، تقصیرسیز باهارلی لوله‫چکن‫لر کیمی باشقا آداملارین من‫ایچین پیلانلادیغی یاشام‫دا بوغولموشام! هر نه یاددان چیخیر و هئچ ایش گؤرمک اولمور. آلتی-یئددی ایل بوندان اؤنجه گؤردویوم بیر اسکی اؤیرنجی، بلیرسیز بیر نه‫دنلره گؤره توتولدو؛ تکجه ائشیتدیک. صفرخانین اؤلومونون بئشینجی ایلد‫‫ؤنومو گئچدی، تکجه یادا دوشدو. بیری‫سی دئدی تورکمن دیلینه گؤره بیر قورولتای وار، گل گئدک اورا! اوره‫ییم‫ده، "اؤز چتینلیکلریمیز چؤزولدو قالدی تورکمنلرینکی"، دئیه‫رک، " بیر ایشیم وار، تأسسوف ایله گله‫بیلمه‫رم" دئدیم! گلن گونلر ده ایسه ستارخانین آنما تؤرنی‫ قورولاجاقدیر و ...
نه قدر بهانه گتیرمک، آسان اولورسا، چاغیرانین بیری‫سی ایسه هئچ تاپیلمازسادا، آدام اؤز وارلیقلارینا ساری بو سؤزو آتابیلمیر: "ال چکین مندن".

بیر آز

دئیه‫سن سامی یوسوفون آنادیلی‫نی، های‫کوی‫ایله، فارسجا بیلدیرنلر اؤزلری اؤز آپاردیغی دانیشیقلاری‫ایله دوغرو یانیتی(جاوابی) آلدیلار و سامی یوسوفون اؤز آغزیندان ائشیتدیلر کی: "فارسجانی a little (بیر آز!) قدر بیلیرم!"
بونو، بو گئجه، ایران دؤولتی تیلویزیونون لندن‫ده کی موخبیری، اوچونجو کانالینین ساعات 20:00 خبرینه حاضیرلادیغی راپور دا گؤردوم. تئز ال-آیاق ائدیب تیلویزیون دا کی یاییم‫دان فیلم چکه‫بیلمه‫دیم، آنجاق راحاتسیز اولمایین! چونکو سامی یوسوفون اوخودوغو "آیریلیق"دان سونرا، آشاغی دا گؤره‫جه‫یینیز کیمی بیر کلیپ ایسه، اؤنجه‫دن واریمدیر(یالنیز باغیشلایین کی گؤرونتونون یاخشی کئیفییتی یوخدور، آنجاق اولدوقجا دویغولو و گؤزه یاش گـتیرن دیر):

گلمیشم آتالاریمین یوردونا

Gəlmişəm Atalarımın Yurduna
( آمده ام به سرزمين پدرانم )

دیلماج

اؤتن(گئچن) قیش دا، بیرینجی فولکولور اؤزل سایی‫سینی آلمیشدیم. تکجه بیر جیلد اولاراق، اوز قابیغیندا 21، 22، 23 و 24 جو ساییلار دوزولموشدو. بیری‫سی ده الینی قویموشدو انگینه صور-صوفتینده اونلار دفه یازیلمیشدی : "خومار گؤزدن یاش گلیر ، آی بری باخ بری باخ ..."
من ده قارشی‫نیزداکی گؤونتویو سالیب و نئچه آیی دی ایسته‫ییردیم دیلماجا گؤره بیر شئی یازام! و گؤردویونوز کیمی یازیرام، آنجاق یازیقلار اولوسون کی بو واختسیز یازماغین نه‫دنی آجی دیر!
و گئرچکدن کی آجی خبر ایدی؛ چونکو دیلماج دا باغلاندی.
اؤز ایشینی یئره قویوب و فی سبیل الله، اؤز کولتورو و دوغما دیلینه قوللوق یئتیرمک گؤنلونده اولان، موهندیس صرافی جنابلاری، ایکی آی‫دا دؤرد ساییلی آیلیغینین اؤن سؤزونده بئله یازماقلا او چاغدا بیزه دئمیشدیر کی دیلماج دا کئرکئره سی یاری‫یا قدر آچیلمیش توکانلار کیمی‫دیر و باشقا اونلار تورکجه درگی کیمی یولونو یاری‫دا بوراخاجاقدیر:

بیر نئچه سؤز

و بو مثنوی بیر آز گئجیکدی
دیلماجین نئچه آیلیق ائرته‫له‫نمه‫ ناغیلی آرتیق آچیقلاماغا احتیاجی یوخدور؛ ماللانصرالدینین دئدیگی کیمی، بوتون نه‫دنلرینی هامی بیلیرلر، هئچ کیمسه بیلمه‫سه، بیلمه‫مکلری لاپ یاخشی‫دیر! یاریسی بیلیب و باشقا یاری بیلمه‫سه، یقین کی بیله‫نلر بیلمه‫یه‫نلره دئیه‫جکلر! سونوج بو کی بیزیم آرتیق دانیشماغیمیز لازیم دئییل...

امیر نیظامین قدرخانی

ساوادلی، تدبیرلی، و ایشلرینده کسگین اولان آدلیم کیشی، "گروسلو امیر نیظام(امیر نظام گروسی)" ناصیرالدین شاه دؤنمینده، قاجار محروسه اؤلکه لرینین بیر چوخوندا اوزون حوکومتلر ائدرکن، اؤزوندن گؤرمه لی و دئمه لی حیکایتلر قویموشدور. آذربایجان دا اولان زمان، "قدرخان" دا او یورد دا چاپیب و یاغیچیلیق ائدردی و بو آدامین رحمسیزلیگی و جلادتی هر یئرده ایسه آدلانمیش ایدی. بو کیشی اؤزونه گؤره چوخلو فدایی و مورود وارایدی و هردن بؤیوک بیر شولوقلوق و فیتنه سالاردی کی اونون آدینی دیللره سالاردی.
امیر نیظام اؤز حوکومتینین آذربابجاندا سونا چاتدیریب اورادان گئدنده، بیر کیمسه نی گؤندریب، "قدرخانـ"ـا آمان وئریب و اونو اؤز یول آراسینداکی اوتوراجاقلارین بیریسینده حوضورونا ایسته دی. قدرخانا دئدی کی بو دوروم و ایمکانلاری من سنه حاضیرلادیم؛ و او ساوادسیز یاغی‫نین، اؤز ایناندیغی قورخمازلیق و درایتی سونوجلاری اولموش باشاریلاریندان، نئچه نیشان و نه‫دن گؤستردی.
آنلاقلی امیرنیظام، او سؤزلری دئیه‫ندن سونرا، قدرخانا تاپشیردی اؤز باشینالیغیندان ال چکیب و اؤزون اؤلومه وئرمه‫سین؛ چونکو گله‫جک حاکیم اونو آرادان گؤتوره‫جک و اؤز قاندیغی کیمی ائله‫بیلمه‫سین کی توتولابیلمز! و اونون گئتمه‫یینه ایجازه وئریب، مورخخص ائتدی.
عوام کیشی گئدرکن، بیر تعظیم ائدیب، دئدی: آی شاه بالاسی، بیر سورغوم وار!
امیر نیظام تئزلیکله دئدی بیلیرم نه سوروشاجاقسان! ایسته ییرسن دئیه‫سن بو محبت و یاخشی‫لیغی نه‫دن سنین حاققیندا ائدیرم، حالبوکی حاکیم اولدوغوم زامان، سن بیر یاغی‫ایمیش‫سن و من ایچین چوخلو زحمتلر و باش‫آغریلار یاراتمیشسان. اولسون دئیه‫رم. سن اولماسایدین و سنین ماجرالارین اولماسایدی، بئله بیر حساس بؤلگه‫نین ایداره‫سی، روس و عوثمانلی (اؤلکه‫لرینین) یانیندا چتین ایدی و گرک بیر "قدرخان" یارادایدیم؛ نئیه کی سنین اولدوغون و وجودونلا، هر زامان بیر فیکریم اولسایدی و بیر چتینلیک و مسأله ایله قارشیلاشسایدیم، سنین خوشونت و یاسادیشی اولماق آد-سانیندان یاردیم آلیب و اونو چؤزه بیلردیم(حل ائدردیم). او شؤهرتی اؤزوم سن ایچین دوزه‫تدیم، ایندی ایسه سنه میننتلی‫یم و بونون شوکرونو ائدیرم.
او چاغا قدر اؤز قورخمازلیق و شهامتلرینی افسانه‫لرده گؤرن قدرخان، اؤزونو باشقا بیر گوج و قودرت الینده، بوتون حاللاردا، بیر آلت، وسیله و اویونجاق اولدوغونو بیلندن سونرا، بللی دیر کی نه گونه دوشدو! دئییلیر کی گئدیب و اؤز یاشامینین قالانی‫نی عوزلت و بوجاق‫دا گئچیرتدی.

***

یوخاری‫دا کی گئرچک حیکایه‫نی "مسعود بهنود" اؤز 1380جی ایلینین یای سونوندا یازدیغی "امیر نظام و نظم نوین جهانی" آدلی یازیسیندان("اون بیر سئپتامبر دان سونرا/پس از یازده سپتامبر" کیتابی) تورکجه‫یه چئویرمیشم. مسعود بهنود قدرخانی اوساما بین‫لادن و طالیبانا، و امیرنیظامی دا آمئریکانین باشچیلارینا اوخشاتمیشدیر. من ایسه بو بؤلمه‫نی آذربایجان تاریخینه ایلیشگی‫لی اولماغینا گؤره، تورکجه‫یه چئویردیم؛ یوخسا بیر سایی سایتلار، بیلر-بیلمز قدرخان یارانماغینین گرکلی-گرکسیز اولدوقلارینا ائتدیگی یئرسیز دانیشیقلارا گؤره یوخ!

آذربایجانین* اوچونجو اوخولو

یارین خزل(مئهر) آیی‫نین ایلکی دیر. بو گون اوشاقلاریچین ان دادلی و شیرین گون اولابیلر؛ آنجاق بو گون، بیلر-بیلمز، آنادیلیمیز ایله اوزاقلاشماق گونودور. و نه آجی دیر. من کی بو آجیلیغی ایگیرمی اوچ ایل‫دن سونرا دؤزه‫بیلمیرم.
آشاغی دا کی یازیلار آز-چوخ، آسیمیلاسیون، اوخول، آنادیلی و اؤیره‫تیم و خزل آیی‫نین بیرینجی گونو ایله ایلیشگی‫لی و رحمتلیک خالخاللی "ناصیر دفتر روایی‫"نین خاطیره‫لریندن دیر کی، اونون خاطیره‫لر و سندلر کیتابیندان(خاطرات ناصر دفتر روایی/ انقلاب مشروطیت، نهضت جنگل و دوره نا امنی خلخال) تورکجه‫یه چئویرمیشم. البته بو ایشی چوخ چتینلیک ایله گؤرموشم! چونکو ناصیر دفترین یازماق زامانی قاجار چاغیندا اولوب و چاپ اولونموش یازیلاری ایسه یاخشی تصحیح اولماییبدیر و من ایسه ایسته‫مه‫ییردیم یازارین منظورو آرادان گئتسین. رحمتلیک ناصیر دفتر خالخالدا چوخلو امکلر بیتیریب ، ولی وئبلاقین گلجک یازیسیندا گؤره‫جه‫ییک کی احمد کسروی کیمی آداملار اونون ساده‫لیغیندن نه قدر سوء‫استفاده ائتمیشلر، یوخسا ناصیر دفتر بیلگی‫نین آز اولماغینا گؤره اونلارین ائتگی‫سی آلتیندا اونلارلا امکداشلیق ائتمیشدیر. هر حالدا بو یازیلار‫دا گئرچکلری راحاتلیقلا گؤرمک اولور؛ دئمک دونن کی و یا چاغداش کسروی‫لرین تفسیرلرینه هئچ ده احتیاج یوخدور!

خالخال‫دا اوخولون قورولماسی

قضادان، خوجینلی(فییینلی) حاجی میرزه محمدتقی گئچمیش‫ده باکی‫دا اسکی اوصوللو بیر مکتب‫خاناسی وار ایدی و تزه‫لیک‫ده قافقازلار ایسلامی دونیاسی‫نین معاریفچی‫لریندن اولان وارلی حاج زیئن‫العابدین تقی‫اوو، ایستانبولدان باکی‫یا بیر اؤیرتمن گتیرمیش، قدیم موعللیملری بو اؤیرتمنین اه‫ییتیم و تربیت آلتینا ییغمیش و بیر دارالتعلیم آچیب و یئنی اؤیرتیم و اه‫ییتیم اوصولو اونلارا اؤیره‫تمیش ایدی کی حاجی میرزه محمدتقی ایسه اونلارین بیریسی اولاراق باکی‫دا دا بیر موددت تدریس ائتمیش و بو چاغلار دا، اؤز عاییله‫سینین گؤرمه‫یینه گؤره خالخالا گلمیش‫ایدی.
خالخال‫دا بئله قوروملار و تشکیلاتین، گئنل افکارا تانیش اولماماغی و بونلارا ایقدام ائتمه‫یین چئشیدلی تهلیکه‫لر و اؤزوندن گئچمه‫یین گرکلیگینه باخمایاراق، من اؤز ایچیمده کی دویغولاریما گؤره، اؤزومو هر جوره چتینلیک و خطره حاضیر ائتدیم و رحمتلیک حاجی میرزه محمد تقی‫نین اولدوغوندان فایدالاناراق، بو گؤنول منده یاراندی کی خالخال قصبه‫سینده بیر اوخول آچام و اؤز وطنداشلیق خیدمتلریمه بو یول ایله دوام وئرم.
و چون اؤزومون مالی گوجوم یوخ ایدی، بوتون ایلکین توکتیملر(مصارف) و گلجک بودجه‫سینی اله گتیره‫بیلمزدیم، اؤز قصدیمی خالخالین بئله ایشلره ماراقلی اولان خواص و اؤزل آداملاری ایله اورتایا قویوب و اونلارین ماددی و معنوی یاردیم اولماقلارینی ایسته‫ییب، یالواردیم! آنجاق هئچ بیری‫سی یاردیم ائتمه‫دیلر کی هئچ، بلکی یئرین یئتنک‫سیزلیگی، وسیله‫لرین آزلیغی، گئنل دوشونجه‫لرین تانیش اولماماغی و اونلاردان داها پیس، حوکومتین موستبید آداملارینین بئله قوروملارا اولان پیس باخیش و باشقا بیر قورخولاری، کیمی نه‫دنلره گؤره، بیر سایی ایسه منی گؤره‫جه‫ییم ایش ایچین دانلادیلار؛ سانکی دئییشلری ایسه منطیق‫لی و یئرلی ایدی.
ولی من او ایشی، سینیرسیز سئودیگیمه گؤره، گؤرمه‫لی‫یدیم و اونون ان آز فایداسی‫نی، گئنل دوشونجه‫لری بئله قوروملارلا تانیش ائتمک بیلیردیم و اینانیردیم کی بو توخوم سپمک گلجک‫ده کسینلیک‫له ثمرلی اولاجاقدیر.
بئله‫لیک‫له اؤز ایراده‫مین آردینی جیددییت ایله توتوب و اوخولون لوازیمینی حاجی میرزه محمدتقی‫نین بویوردوغو و اؤز شخصی خرجیم ایلهحاضیرلاییب و کندین ان یاخشی عیمارتینی(رحمتلیک حاجی سلیمی‫نین ائوی) اوخول اوچون، آی‫دا اون تومن ایله، کیرایه ائدیب خزل آیی(مهر/ میزان) آیسال 1326 (هجری قمری/ 102 ایل بوندان اؤنجه) ایلینده ناصیری آدلی مدرسه‫نی حاجی میرزه محمدتقی‫نین مودورلوغو، اؤزو و اونون باشقا بیر آداملارینین(میرزه رفیع) اؤیرتمنلیگی، آقا سئییدکریمین ناظیم‫لیگی و باشقا بیر کیشی‫نین قوللوقچولوغو، و آلتمیش اؤیرنجی ایله ایکی کیلاس آچیب و آچیلیش شنلیک تؤره‫نی ایسه اوخول تیکینتی‫سینده قوردوق.
آز-چوخ ساوادلی اولان بیر سایی بؤیوک اؤیرنجیلر، اؤزل بیر کیلاس‫دا درس آلیردیلار. اؤیرنجیلرین هر بیری‫سیندن اوچ دن بئش قیرانا قدر، آیلیق آلماق ایچین قرار وئریلدی.
اوخولون ترتیباتی و دوزه‫نلمه‫‫سینه باشیم قال اولاراق، موخالیفلر چئشیدلی قینامالار، اعتراضلار و پیس‫دانیشماقلارینا دوام وئریردیلر و جوره‫جره ایفتیرالار منه ووروردولار و بو ایشلری سورکلی اولدو و نئچه موددت داوام تاپدی؛ آنجاق اونلارا اعتینا ائتمه‫دن اؤز ایشیمی گؤروردوم و البته بیر سایی‫ قایغی‫لی آداملاردا، اؤزل دویغولارینا گؤره و یا منیم باشاری‫لی اولماغیم ایچین، معنوی اولاراق، یاردیملیق ویولداشلیق ائدیردیلر.
بوتون آذربایجان‫دا، تبریز ده اولان بیر-ایکی دنه یئنی اوخول واری‫ایدی و هر دن ]متحجر[ماللالارین بویوردوقلارینا گؤره، خاراب اولوردولار، و آستارا دا کی باشقا بیر اوخول‫دان سونرا، خالخال‫دا کی اوخول آذربایجان ویلایتینده قورولموش ایلکین اولوسال اوخول ایدی. اونون بیرینجی و ایکینجی گؤرونتوسو یازارین یانیندا واردیر و اونا باخاندا، بللی اولونور کی بو مدرسه، اؤز یئرینده، دوزنلر، ترتیبات و اؤیرنجیلر گئییملر بیرلیکی و ایچری انتظاماتا گؤره بؤیوک کندلرده اولان اوخوللاردان آلچاق دئییل؛ اؤزللیک‫له، اؤیرنجیلر ایکی-اوچ آیین ایچینده، باشاری ایله قاباغا گئدیب و سؤزجوکلری بیربیرلینه قوشوب، یازیب و اوخوماغی باشاردیلار و بو سورک هامی‫ایچین عجیب ایدی و حئیرته باعیث اولدو و گئت-گئده گئنل باخیشی اوخولا ساری چکیب، تؤهمت وورانلارین دیلینی گوده‫لتدی و بو رحمتلیک حاجی میرزه محمدتقی‫نین ایلکین اؤیره‫تیم ده کی بوتؤو و کامیل باجاریقلاری‫نین سونوجو و ائتگی‫سی ایدی.
تکجه بیر نقصی وار‫ی‫ایدی و او میرزه‫نین اؤیرتمنلیگی تورکجه دیلینده بیلدیگی و عوثمانلی اوصولوندا تحصیل آلدیغی ایدی(!). قضا دان بو دوروم، تورک دیللی ابتدایی اؤیرنجیلرین دادینا(مذاقینا) خوش و فایدالی ایدی و اونلار یاخشی و راحاتلیقلا مطلبلری دوشونوردولر، یوخسا فارسجا اوسلوب و اصطلاحلار ایله، تورک دیللی یئنی یئتمه اوشاقلار ایچین اوخویوب-یازماغی بو تئزلیک و یئیینلیک ایله اؤیرنمک، اولومسوز و ایمکانسیزدیر.
بیرینجی آی‫دا، اؤیرنجیلردن آلینمیش بوتون آیلیقلارین توپلوسو اون‫ایکی، و ایکینجی آی‫دا آلتی تومن اولدو. بو قدر موختصر اولان پولان، اوخولون آلتمیش و یئتمیش تومنلیک بودجه‫سی قارشی‫سیندا چوخ آز ایدی و بونا گؤره، اوشاقلارین بؤیوکلری‫نین ترغیبی و ماراقلاندیرماغی‫ایچین، اوچونجو آی‫دان آیلیق آلماغی دایاندیریب، و بوتون اؤیرنجیلری پولسوز قبول ائدیب، بودجه‫نین حاضیرلاماغینی "اعانه ممر"یندن آسیلی ائتدیم و هر جوره اولمالی ایدی توکتیملری سککیزینجی آی‫دان اؤزوم و باشقالارین اعانه‫سیندن، چوخلو امکلر ایله، ییغیردیم.
آنجاق غارتلر، آشوبلارین آرتماسی و شیددتلنمه‫سی و ویلایت اهالی‫سینین ال-آیاقلاری‫نین ایلیشمه‫سی گون-گون چوخالماقدان سونرا، اوخولون ایشی سیخینتی‫یا چکیلیب و اونون باشقا ایشچیلری ده‫یه‫رلی شئیلر اله گتیر‫مه‫دن، اون‫د‫ؤرد آی تامام، ویجدان ایله، گؤره‫و(وظیفه)لریندن ال چکمه‫ییب و قویمادیلار اوخولون قاپی‫سی باغلانسین.

---
*) قوزئی آذربایجان قاتیلماییب و منظور قاجار چاغینین سون ایللر ده کی آذربایجان ویلایتی دیر.

يانيت‫سيز سورغو

آشاغي‫دا كي يازيلار بير ده‫وه ايله بالاسينين آراسيندا كي سورغو و يانيتلار دير:

بالا: آنا! من ايچين نئچه سورو چيخيبدير! اونلاري سندن سوروشابيلرم مي؟
آنا: جانيم حتما! بير شئي سني راحات‫سيز ائتميشدير؟

بالا: نه‫يه گؤره بيزيم هؤرگوز(دونقوز) واريميزدير؟
آنا: ياخشي اوغلوم! بيز سوتاپيلمايان چؤللر حئيوانلاري‫ييز. بو دونقوزلاردا سو و يئمك ساخلاييب و او چؤللر ده سوسوز و آج قالماييب و داوام گتيره‫بيليريك.

بالا: نه‫دن بيزيم قيچلاريميز اوزون و آياقلاريميزين آلتي ايسه يومرو دور؟
آنا: اوغلوم! دئديگيم چؤللرين قوم ايله دولودور؛ اونلارين اوستونده يئيينليكله يئريمك ايچين، قاعيدتا بئله قيچ و آياقلارا ائحتياجيميز واردير.

بالا: نييه قالين و اوزون قاشلاريميز واريميزدير؟ بعضي چاغلار منيم گؤروشومون قاباغيني آلير.
آنا: اوغلوم! بو اوزون و قالين قاشلار بير جوره موحافيظه اؤرتوسو دور و گؤزلريميزي چؤل ده كي يئل، قوم و توز-تورپاق قارشيسيندا قورويور.

بالا: آنلاديم؛ بئله‫ليكله، هؤرگوز، چؤللرده اولان زمان، سو ييغماق وسيله‫سي دير. قيچلاريميز صحرا دا يئرييب، قاچماغا گؤره‫دير. و قاشلاريميز ايسه، گؤزلريميزي بيابانلاردا اولان يئل و توز-تورپاق قارشي‫سيندا قوروماق ايچين‫دير.
... يالنيز بير باشقا سورغوم دا واردير...!
آنا: سوروش سئوگيليم.

بالا: بس بيز بورادا* نه غلط دارتيريق مي؟!
...

يوخاري دا كي سورغولار و يانيتلارا اوخشايان بير باشقا ناغيل دا واردير؛ آنجاق بونلار ده‫وه يوخ بلكي اينسان، و نيويورك دا ياشايان بير قارا دري‫لي آفريقا كؤكنلي آنا و بالاسي‫ ديرلار. بونلاري اوخويوب آجي‫سينا گولومسه‫يه‫رك، اؤز آناديليميزي، يوردوموزو و باشقا يئتنكلر ايله وارليقلاريميزي، او ده‫وه‫لر و قارا آداملارلا توتوشدورورام...

*) حئيوانخانا (zoo)

اونلارين دئيينمه گونو

مثلا ايسته‫ديلر توركلري ايسه آرايا قاتيب و اونلارين دا اؤزلرينين اؤزل ادبيات و شئعر اولدوغونو قبول ائتسينلر! آنجاق ائله كي او چاغدان آچيقجا سؤيله‫ديلر و هاي‫كوي سالديلار، بللي ايدي شهريارين او قدر فارس ادبياتينا قوللوق گؤسترديگي بير گئجه‫ده اونودولاجاقدير؛ و بئله اولدو كي بير گؤز يومماقلا(طورفة العين) اونو چايخانالار و نئچه درجه‫لي عوام شاعيري ائتديلر و نه يازيق كي ايندي ايسه بير سايي اؤز قلملريني اونلارين ديلينده قفلنديريرلر؛ يئتنك ده شهرياري قاباقلايامماياجاقسينيز كي!(عجب اوزون ائيلم اولدو‍!)

هر حالدا شهريارين اؤز دئديگي بو يالان دونيادان كؤچمه‫ييندن 19 ايل، و اونون وفات گونو اولوسال شئعر و ادب گونو اولماقدان 5 ايل گئچير و بو بئش ايل ده، هر ايلدؤنوم ده شئعر، ادبيات و شهرياري سايقيلاماغي گؤرمه‫دن تورك دوشمانلارينين دئيينمه‫غينين شاهيدي‫ييك! يارين، بو گونون آلتي‫نجي ايلدؤنومو دور و آرتيق يازماغا دا حاليم يوخدور. ايمئيل آرشيويمين ايچينده، اولوسال شئعر و ادب گونونه گؤره ياييلميش يازيلار و خبرلر توپلوسو واردير (عليرضا يئكنلي آدلي تورك چاليشقانلارين بيريسي توپلاميشدير) و اونلارين ايچينده، منيم ســكـسن ايكينجي ايلده كي يازديغيم سؤزلر ده واردير! او مقاله‫لر و خبرلري بير فايل‫دا ييغيب و ائديت ائله‫ديم؛ بو گونه گؤره اولان باخيشلاري بورادان يوكله‫ييب و اوخويابيلرسينيز:

اولوسال شئعر و ادب گونونه گؤره ياييلميش يازيلار و خبرلر توپلوسو (مجموعه مقالات و اخبار درباره روز ملي شعر و ادب)

نارين قالالار - سايين قالالار

باتي آذربايجانين گونئيينده سايين‫قالا آدلي بير بؤلگه واردير، آديني شاهيندئژه چئويريبلر.
زنگانين ياخينليغيندا دا، سايين‫قالا آديندا بير كند واردير كي اونون دا آديني چئويريبلر، آنجاق اورمونون سايين‫قالاسي قدر يوخ! اونون آدي صائين قلعه اولموشدور‍‍. ائله كي بيليرسينيز هم سايين توركجه بير سؤزجوك دور و هم قالا. اوزوجودور كي اؤزموز دانيشاندا ايسه، قلعه دئييريك؛ اؤرنك ايچين بابك قلعه سي(هله بير سايي دئيير قلعه بابك)! و بونو اونودوروق كي آخي آي خاخول! قالا دئمك آسان دير يوخسا قلعـعـعه؟!
هر حالدا، ائله دوشونوردوم، اولماز كي بوتون قالالار سايين اولالار و كسينليك ايله سايين اولمايان قالالار ايسه اولابيلرلر. گئچن جوما آخشامي همشهري گونده‫ليگينده «نارين قلعه»يه گؤزوم ساتاشدي. البته او نارين قلعه، آذربايجان دا يوخ، بلكي يزدين مئيبود كندينده ايدي. تئز بيلديم كي نارين‫قالا ائله همن سايين‫قالا نين قارشي‫سي‫دير و بير داها تورك ديلينين حيساب – كيتابلي اولدوغونا اينانديم؛ آنجاق او گونده‫ليك و آراديغيم باشقا فارسجا سايتلار «نارين‫» قالايا گؤره حيساب-كيتابسيز و گولونج آچيقلامالاروئرميشديلر. البته باغلانتي وئرميرم كي قايناق تانينماسينلار!
گئرچكدن چوخ منطيقسيز و گولدوروجو سؤزلر يازميشديلار:
بير ياندان بئله دئييلميش: «نارين» سؤزجويونون كؤكو، نارينج دير!و بير ياندان دا يازيبلار:

قلعه هاى كوچك تر را كه در داخل حصارهاى بزرگ تر ساخته مى شدند نارين قلعه مى ناميدند. واژه نارين در زبان آذرى يعنى زبان مردم آذربايجان پيش از تركى شدن كه در ۴۰۰ سال اخير انجام گرفته است به معناى خرد و ريز و كوچك است كه هنوز هم به كار مىرود. نارين قلعه روى هم به معناى قلعه كوچك است. (بؤيوك حيصارلارين ايچينده دوزه‫لميش بالا قالالاري، نارين قالا آدلانديريرميشلار. نارين سؤزجويو آذري ديلينده، آذربايجان خالقي‫نين ديلي 400 ايل بوندان اؤنجه توركجه اولدوقدان اؤنجه، ريز، بالا و كوچوك آنلاميندايميش و ايندي ايسه ايشله‫نير؛ نارين قالا ايسه ، بالا قالا آنلاميندا دير)!

نارينج و نارينين بيربيرلري ايله ايليشگي سي اولوب-اولماسينا باخماياراق، توتاق كي نارين، اسكي آذري(!) ديليندن قالما بير سؤزجوك دور؛ فارس ديلينه گيرميش قالا و يا قلعه سؤزجويو هارادان گليبدير؟
بير سؤزده قالدي؛ سيز دئييرسينيز آذري ديلي، پهلوي و ... قديم باشقا عجيبه-غريبه ديللريندن چيخيبدير و سونرا سيز دئيه‫ن كيمي، عورضه‫سي اولماييب و يئريني وئريب آذربايجان توركجه‫سينه؛ نئجه اولور، نارين سؤزجويونه، او وارليغي پوزولموش ديللردن قايناق تاپابيلميرسينيز، آنجاق تورك ديلينه ال اوزاديرسينيز؟!

آسيلي موزلار

مودورلوق قونوسوندا، اينگليزجه دن، «مئيمونلاري سولامايين» آدلي بير يازي ني فارسجايا چئويرديم و اوزمانليق وئبلاقيمدا يايديم. تزه ليكده همن يازي ني بير باشقا آدام فارسجا ائديب، «پارادايم » آدي ايله باشقا سايتلار و يا فورارد اولونموش ايمئيللر ايله ياييلير. بو يازي و يا ناغيل ، ساده، آنجاق درين و آغير بير دوشونجه ني يئتيرمك ايسته يير؛ آشاغي دا اونون توركجه سيني اوخويون:

آسيلي موز

ايچينده بئش مئيمون اولان بير قفسي نظر ده آلين. قفس ده بير موز آسيب، آلتينا بير نرديوان قويون. مئيمونلاري بيري سي موزو گؤروب، نرديواندان چيخيب، الي موزا ده يمه ميش بوتون مئمونلاري سولايين.بير آزدان سونرا، باشقا بير مئيمون موزا ساري گئدنده، بير داها بو ايشي گؤرون و بوتون مئيمونلاري سويوخ سو ايله سولايين.

بو ايشي دايانديرين؛ چونكو بوندان سونرا سيز سو سپمه سينيز ايسه، هئچ مئيمون موزا ساري گئتمه يه جكدير، چونكو باشقا مئيمونلار، ايسلانماغين قورخوسوندان اونون قارشي سي ني آلاجاقلار! ايندي ايسه، مئيمونلارين بيري سي ني قفس دن چيخاردين و باشقا بير مئيمونلا ده ييشين. يئني مئيمون، موزو گؤرمه ميش نرديوانا ساري قاچاجاق و البته سونوج بللي دير؛ باشقا مئيمونلار ايسلانماق ايسته مه ييرلر و اونا ساري حمله ائده جكلر. يئني مئيمون بير داها چاليشاجاق، آنجاق گينه ده باسقي آلتيندا قالاجاق. او موزا ساري گئتمگه گؤره كؤتك يئمه يي قاناجاق و بونا گؤره موزون خئيريندن گئچه جك.
سونرا كي آدديم دا ايلك بئش مئيمونون بيريسيني ده يئني بير مئيمون ايله ده ييشين. بو مئيمون دا موزو گؤروندن سونرا، ايستر ايسته مز، موزا ساري گئديب و باشقا مئيمونلار ايسه اونا سالديراجاقلار. بو كؤتكله مه يه، ايلك يئني مئيمون آرتيق ماراق و شيددت ايله قاتيلاجاق!

اوچونجو مئيمونو دا ايلكين مئيمونلارلا ده ييشين. ناغيلين تيكرار اولاجاغي آيدين دير و البته دؤرد مئيمونون وور-ها-وور جيبهه سي نين اؤنونده كي، ايكي يئني مئيمون، اؤزلريني موز يئمكدن ياساق ائتمه يين ندنيني بيلميرلر و يا بونو دا آنلاميرلار كي بختي قارا يئني مئيمونو نئيه تاپدايرلار!

دؤردونجو و بئشينجي مئيمونلارين ده ييشمه سيندن سونرا، سويوخ سو ايله ايسلانميش اولان مئيمون داي قالماميشدير؛ آنجاق بونا باخماياراق، هئچ باشقا بير مئيمون ايسه، موزا ياخينلاشابيلمير! نئيه و نه دن؟؟!

بونا گؤره: « اورادا اؤنجه دن، بئله بير يول اولماق ايچين[سوننت]».

و بئله اولور كي سيياست و يا پاليتيك ده باشلانير!!

---

- يوخاري دا اوخودوغونوز يازي بير آز دئييشيك ايله، آشاغي دا كي باغلانتي دان توركجه يه چئويريلميشدير:

Management Tips for Motivation, From:F. John Reh

Çox Danışmayın

Türkiyənin belə musiqilərini az dinləyərəm, çünkü ‘Play’ etsəm, iş işdən geçib, tilisim olub və indiki durumum kimi, Mərcan Dədənin 10 dəqiqəlik Nar-i Ney’inə 10cu kərə dən sonra da ‘Stop’ vurabilmərəm! İndi ki Səma rəqsi oynayabilmirəm və bilgisayarın qarşısında mıxlanmışam, əli boş qalmayıb Mevlananın 800cü doğum ildönümünə görə bir sözləri yazmalıyam.

Qonyalı, Rumlu, və ya Bəlxli Mevlana səthində, dünya da adlanan kimi olmasa da, bu sınırın içi, belə böyük və adlım adamların doğma ya ölüm yeri olmuşdur:

• Azərbaycanın Həmədan kəndində basdırılmış Türk Alim İbn-i Sina
• Xorasanın Neyşabur Kəndindən olan Fars Şayir, Həkim Ömər Xəyyam
• Təbriz də yaşayıb-ölmüş Türk Dünyasının Böyük Şayiri Seyid Məhəmmət Hüseyn Şəhriyar (Farsca şeyri isə çox dur)
• Farsların Böyük Şayiri Şirazlı Sə’di və Hafiz
• Tehran da Anadan olmuş, Amerika da yaşayan Azərbaycanlı Çağdaş Bilim Adamı Profosor Lutfi Əsgərzadə
  ...

Və bunlara tay, onlarca adam vardır ki mən tanımıram, yoxsa unutmuşam! İndi bunu demək istəyirəm, İranı təkcə Farsların adına tanıtdırmaq istəyənlər nədən yuxarı da adları çəkilənlərin adını Mevlana kimi göylərə qaldırıb, Dunyalıq bir adam edəbilmirlər və yalnız oturub gecə-gündüz deyirlər: “Türkiyəlilər yox, bəlki Türklər(!) bizim Parsiquy(Fars dilinə söyləyən) və Fars dünyalıq adama yiyə çıxıb, onu Türk göstərirlər və...!?”
Olmaya ürzə-mürzə dən xəbər yox, yoxsa kimsə Ferdovsi kimi ırqçı olmazsa sizcə dünyalıq olmağa çıxarsız dır!? Belə isə dəyil, çox danışmayın; susun və qoyun ırqçı olmayanlar insanlıq yolunda adım atıb, kültürəl işlərini görsünlər. Əlbəttə deyinib-deyinməsiniz də, onlar sadəcə işlərini görəcəklər!

Semed ile Yorqun Deniz (Samad & The Tired Sea)

آذربایجانین بؤیوک یازاری، صمدین 39 جو گؤزله‫نیلمیز و سورغولو اؤلوم ایلدؤنومونو خاطیرلاماق ایچین ساغ اولسون تورک دونیاسی وئبلوقونون یازاری. بوتون ایشلر ترسینه اولاندا، آدام آذربایجانین اؤزونده آلزایمئر توتور و بئله اولور کی آز قالیر بئله بیر گون ده صمده گؤره بیر شئی یازابیلمه‫سین... و ائله‫بیل دویغولار تکجه غوربت ده جانا گلیب و سؤیله‫مه‫یه باشلاییرلار؛ چونکو دؤرد ایل بوندان اؤنجه عسگر اولاندا، بندرعباس دا، هورموز بوغازینین قیراغیندا صمده گؤره بیر شئعر دئدیم و اؤز حددیمده یاخشی ایدی! بونو تئکرار اولاراق بیر ده یاییرام؛ البته بورالاردا صمده گؤره باشقا سؤزلر ده یازمیشام:

صمد آنگونه که نبود(نگاهی به نقد تند صمد از سوی رهگذر)
شهريور؛ يادبودی از دو نسل


صمد و امواج دريای خسته!

شهریور است و یاد صمد بهرنگی ! کمتر ایرانی اين را می داند که در یکي از شهریورهای آريامهری دهه چهل ، آراز(رود ارس) خشم خود را از خستگی خزر چگونه بروز داد! نعش صمد را با خود برد و تقديم دريا کرد. شايد آن دريا به خود بيايد و امواجش خروشانتر شود! ولی دريغ...

در اين شب شرجي،
خستگي دريا هويداست

موجهايي نيز دارد رو به ساحل!
ولي ناتوان،
در راندن خرچنگها از آب؛

و كمي دورتر،
جولانگاه كوسه‌ماهي‌هاست...

اين درياي بيكران،
نفرت دارد از خود
و از پريان دريايي!

آیدین ک؛ شهريور 1382

Yorqun Dəniz

Bu Dumanlı və səssiz gecə də,
Bəlli dir dənizin yorqunluğu

Dalğasıda var Sahilə sarı !
Ancaq gücsüzdür,
Cırbağaları su,dan ötürmədən ;

Və az,ca uzaqlıq da,
KüsəBalıqlar fırlanırlar…

Bu bucaqsız dəniz,
Nifrətli dir özündən
Və dəniz pərilərindən!

Aydın K,Yay,ilkinin 18i, 2003

آذربایجانلی سامی یوسوفون آنادیلی تورکجه دئییل!!؟

ایشیمیز بئله سینه چوخ ساده و راحات اولور؛ چونکو لازیم دئییل مین ایل بوندان قاباق یاشایان آذربایجانلیلارین تورک اولدوقلارینی ایثبات ائدک. البته بو دا آسان ایش و بیر یئرسیز بحث دیر و بونا گؤره دانیشماق، اؤنملی دئییل؛ آنجاق ایرانین دؤولتی تیلویزیونون دوزسوز، شیت، سیرتیق و ایرقچی خبر دئیه‫نلری، اسکی تاریخ دن واز گئچیب و چاغداش تورکلرین ، تورک اولماماقلاریندان دانیشیب و باشقا اولوسلار اوزمانجلارین اؤز اوزمانجلاری تانیتندیریرلار!! اؤرنک ایچین دونیانین ان آدلیم اوزمانجلاریندان اولان آذربایجانلی تورک کؤکنلی سامی یوسوف-ون آنادیلینی فارسجا بیلدیریب و بونون ندنی اونون ، تکجه "مادر" آدلی فارسجا اوخودوغو ماهنی دیر و اونون اوخودوقلاری و اؤزل سایتینداکی بیوقرافی سیندان خبرلری یوخدور ! حالبوکی سامی یوسوف بونو بوندان اؤنجه هم اینگلیزجه، هم عربجه و هم تورکجه اوخویوب و بئله اولورسا اونون آنادیلی باشقا دیللر ایسه اولابیلر!!

***

اگر همه آنهایی که همه چیز را در مورد آذربایجان، مثل تهیه کنندگان اخبار 20:30 شبکه دوم و 22:00 شبکه سه سیما به شکل مضحکی تحریف و جعل می کنند، عمل کنند، کار فعالان فرهنگی آذربایجان بسیار ساده خواهدبود! البته قبل از آنها سایتهای اینترنتی مربوط به خبرگزاری ها هم این کار را کردند ولی خوب مساله تلویزیون و رسانه ملی که میلیونها نفر خواه-ناخواه شبها به تماشایش می نشینند، فرق می کند که همینطوری در روز روشن از آن دورغ پخش می شود. از این جهت گفتم کار هویت طلبان ترک ساده شده که نمی خواهد اثبات کنند تاریخ سازیهای سال قبل شوونیستها به این دلایل و فلان دلایل از بیخ و بن اشتباه است و نمی خواهد بروند خواندن الواح گلی و خط میخی و ... را بیاموزند که ترکهای فعلی ایران از هزاران سال قبل هم در ایران بوده اند و دچار تغییر زبان و هویت و ... نشده اند؛ این آقایان وقتی می آیند در عصر ارتباطات و اطلاعات می گویند زبان مادری سامی یوسف فارسی است دیگر هیچ دلیلی باقی نمی ماند که اینها زمان و زمین را به هم می دوزند تا برای خودشان افتخار گردآوری کرده و از اقوام و ملل دیگر به نفع خود بهره برداری فرهنگی و هویتی کنند! جالب این است که اینها حتی در روز جهانی زبان مادری هیچ حرفی در مورد زبان مادری نمی زنند، ولی وقتی یک خواننده آذربایجانی الاصل ساکن بریتانیا را که شهرت جهانی دارد و قبل از این چندین ترانه ترکی، به خصوس ترانه آیریلیق را خوانده و در آن از آذربایجان به عنوان قلب و زندگی خود یاد کرده، تنها با خواندن نسخه فارسی "مادر"، فارس شده و روی ترکیب "زبان مادری" بارها تاکید می شود!

راستی اینها را هم به فارسی نوشتم! نکند ماها هم زبان مادریمان فارسی است و نمی دانیم!؟

اینهم انتشار دوباره ترانه مشهور آیریلیق(جدایی) با اجرای سامی یوسف، در این وبلاگ، که شعر آنرا یک شاعر بزرگ و البته گمنام اردبیلی(رجب ابراهیمی) حدود پنجاه سال قبل سروده و از آن تاریخ به بعد، انگار نمی شود که هنرمندی آذربایجانی و به بیان دیگر، زبان مادریش ترکی آذربایجانی باشد و آیریلیق را نخواند! و این از محالات است انگار و البته این مرز و سرحدات هم نمی شناسد:

Sami Yusuf Azərbaycan Türkcəsində oxuyur: AYRILIQ

AYRILIQ : آيريليق

آراز نواسی(نوای ارس) درگي سي نين رجب ايبراهيمي يه گؤره يازديغي سؤزلري اوخوموشدوم؛ چوخ جاليب ايدي. ال يازي سيني گؤرمه ميشديم كي دونن آيدين فيرنگي اؤز وئبلاقينا قويوب.

هر حالدا او يازيلارين آراسيندا عجيبه-غريبه سؤزلري ايسه گؤرمك اولور:

• 
  
  بيري سي ايبراهيمي نين دوغوم يئري ياني نيرين «كورآبازلي» كندينه «بومي» صيفتي وئرمك دير! حالبوكي بو قوشما سؤزجوك، كسينليك ايله تورك ديلينين بوتون ياسالارينا اويغون دور‍! و بو اصلا بومي-مومي دئييل! اولابيلر فارسلار ايچين اويغون دئييلميش و اونو «كور عباسلو» ائله ييبلر و كاشكي دئييرديلر: «داراي كور عباس»! بيلميرم گؤتوروب فارسجا يازاندا، نئيه اؤز اونلار ميليونون ديلي اولان آناديليميزه «بومي» آد وئريريك؟!
• 
  
  ايكينجي سي ده، ايرانا گليب و آيريليغي دونيا دان مشهور ائدن رشيد بئيبوتوو-ا، ايصفاهان ال-ايشلريني رجب ايبراهيمي نين الي ايله وئرمك دير! دوغروسو بونا هئچ يوروم آرتيرا بيلميرم. آنجاق بير-بيرينه قارشي ايكي آچيقلاما وئرمك اولار: بيري بو كي ايصفاهان، اردبيللي، آذربايجانلي و تورك صفويلري باشكندي اولموش و اورانين اوزلوغو(هونري) كسينليكله آذربايجانليلارين ايزي دير و صفويلردن قاباق اورا آدلي-سانلي بير يئر دئييلميش. ايكينجي سؤز ده فاشيست پهلويلرين چاغيندا كي آشيري راسيست دوشونجه لردن قايناق آلابيلر؛ ياني قوزئي آذربايجانلي رشيد بئيبوتووا، گونئي آذربايجانلي ايبراهيمي نين الي ايله ايصفاهان ال-ايشي وئرمك ايله ايسته ييرلر دئيه لر ايران دا اصليندده فارسلارين (حق آب و گل)ـلري وار و رشيد بئيبوتوو چوخ دا اوزلو(پررو) اولمايا!

بو سؤزلري اؤتورون! دونيادا لاپ چوخ باسقي آلتيندا اولانلار، تورك دونياسي نين ان آدليم و ده يه رلي شاه اثريني چيخارديبلار. گؤره سن دونيادا بير تورك وارمي بو آيريليق ماهني سيني ائشيتمه سين؟! من كي بئله آدامين اولدوغونا اينانابيلمه رم.

اللي ايل ماهني سؤيله مك؛ آذربايجانين ان چوخ ماهني يازاني كورآبازلي رجب ايبراهيمي(فرهاد) ايچين بير دوسيا

پنجاه سال ترانه سرایی پرونده ای برای رجب ابراهیمی(فرهاد)، پرکارترین ترانه سرای آذربایجان

گونجه‫له‫مه(Update):

بوگون يازيق ايبراهيمي‫نين ايندي كي دورومو و ياشلي و قوجاليق گونلرينه گؤره بير يازي و گؤرونتو گؤردوم كي اوره ييمي داغلادي؛ آذربايجانين بؤيوك شاعيري بيليرسينيزمي نه ايشلره باخير؟ بو من، سن و هامي ايچين باشي آشاغيليق و كسينليكله اوتانديريجي دير. سايين شاعيريميزين ايشي اولوب ائو تيكمك، اينشاآت و سيمان آل-وئرچيليگي. گنجليكده ائله بير شاه اثري يارادان آدام، بو ياشدا و البته دينج و آرام بير ياشاييش يييه سي اولاراق، نه اثرلر يارادابيلر تكجه تانري بيلير...

بونلارين هاميسي‫نين نه‫دني و دليلي بللي دير؛ اؤز آناديلي و كيمليگيني قوروماقدان ياساقلانميش اولوس، اؤز آيدينلار و بؤيوك آداملارينا سايقي و حؤرمت گؤستره‫بيلمه‫يه‫جكدير و يقين كي ائل و اونلارين آراسيندا بؤيوك بير «آيريليق» ‫دوشه‫جكدير.

يازيقلار اولسون، يازيقلار.

ايچگي بوشكه‫سي

آشاغي دا كي يازي سارا فلاورزين يازديغي اصلاحات(The Reformation) كيتابي‫نين، رضا ياسايي‫نين الي ايله فارسجايا چئويريلميش نوسخه‫سينده(انتشارات ققنوس، چاپ اول، 1381)، «نئيه ايشكنجه» عونواني ايله گلميشدي. بو يازي مذهب و اينام قونوسونا باغلي اولماغينا باخماياراق، باشقا توپلومسال، كولتورل و يا سياسي قونولارلا دا ايليشكي‫لي اولابيلر؛ بونا گؤره اونلاري توركجه چئويرديب و البته سون پاراقيراف دا كي گولمه‫لي سؤزلره گؤره باشقا بير باشليق قويدوم:

ايچگي بوشكه‫سي

مسيحيلر نه‫دن اؤز مسلكداشلاري ايله ساواشماقدايديلار؟ نه‫دن اونلاري ايشكنجه ائديب، اؤلدوروردولر؟ گئرچكدن بو ايش عيبادت‫دن ديفاع ائديب و ساوونماق دئييلميش. رئفورميست كالوينيست، تئودور بئزا، دئييب: «مذهبي آزادليق، ان شئيطانجيل تعصصوبدور؛ چونكو بو معناني داشيماقدادير: قوياسان هر كيمسه نه جور جهننمه گئتمك ايسته‫سه گئتسين»! هر مذهبي قوروپ باشقالار ايچين يوخ، بلكه اؤز آزادليغي ايچين ساواشيردي. هر بيري‫سي، گوج ايله اؤز يولونون دوز و تكجه مومكون يول اولدوغونا اينانيردي. البته سياسي مولاحيظه‫لر، قودرتين بركيمه‫سي(تثبيتي) و ماددي قازانجلار كيمي داها ايلكين انگيزه‫لر، غاليبا اؤز روللار و گؤره‫ولريني ايفا ائديرديلر.
تاريخچي، رولاند بئينتون، باشقالاري يه‫شيب و اذييت ائتمگه ساري يؤنه‫لمه‫گين اوچ نه‫دني‫ني بئله تانيتديرير: «اينسان اؤز حققانييتينه اينانماغي‫ گركلي دير، سورومالي مسأله اؤنملي، و بو كي گوجون ايشله‫تمه‫گي ائتگي‫لي اولمالي‫دير». هر بير مذهبي قوروپ، اؤز حاقلي اولدوغونو سانيردي و ائله بيليردي قوتسال كيتابدان ائتديگي اؤ‍زل آچيقلاما و تفسير، تانري‫نين مقصودو دور؛ و بونا گؤره، هئچ كيمسه اونو قبول ائتمكدن سونرا باشقا يولو يوخدور.
ايكينجي نؤكته‫يه گؤره ايسه هئچ سورغو يوخ ايدي: دوغرو يولا يؤنلمك و قورتارما پرابلئملري اؤنملي ايديلر. اينام بونايدي كي «آدامين سون آلين‫يازي‫سي، توپلومسال ساغلامليق‫دان علاوه، اونون گئرچك كليسايا ياپيشماغينا باغلي‫دير». بو باخيش مسيحييتين مين ايلدن چوخ ياشاميندا يارانميشدير، و كليسا و توپلوم درين بير شكيلده، بيري بيرلري ايله ايليشكي‫لي اولموشدولار. كليسايا اينامسيز بير آدام، بوتون توپلومو قاتيشديرابيلردي. توپلومسال نظم، قايداني قاتان بير آدامين اذييت و يا اؤلدورولمه‫يي‫ني، بدنين چيركليك و عوفونتدن نيجات تاپماغينا گؤره، بير قولونو كسمگه اوخشاتماق اولار.
اوچونجو نؤكته ده بودور كي، اون‫آلتينجي يوز ايل‫ده ياشايان موجازاتچيلار، شيددت ايله، خالقين يوللاريني دگيشمه‫يه (اينام دئمهسه‫ك!) اينانيرديلار. او چاغين بير اينسان‫سئوري(humanist) دئميشدي: «مذهب ايچين اؤلدورولنلرين، سوچلو و يا سوچسوز اولماقلاري، خالقي وحشت و قورخويا سالماق قارشيسيندا، ائله ده اؤنملي دئييل». آنجاق اينجيتمه، اذييت و ايشكنجه، جان فاكسين آدليم ريساله‫سينده آدلاري گلميش كيمي، بير سايي شهيد ده آرايا گتيريرسه، البته كي فرانسانين شاهي، دؤردونجو هانري كيمي ايكي اوزلولري ايسه تانيتديريردي. اون‫آلتينجي يوز ايل‫ده بير ايتاليالي شاهيد بئله يازميشدير:
«خالقي بير مذهب آردينجا گئتمه‫يه مجبور ائدن كيمسه، بير آخماغا اوخشايير كي، ايچينده آزجا ايچگي اولان بير بوشكه‫سي واري‫دير و اوندا كي ايچگي‫نين چوخالماغي ايچين، سو آرتيرير! آنجاق ايچگي چوخالمادان، وار-يوخ ايچگي‫ني خاراب ائدير!».

سني سئويرم، بوتون يوللار لا موزه‫لردن چوخ

دئيه بيلميرم آيدين فيرنگي بونو نه‫دن، نه ايچين و كيم ايچين دئييب و البته منه ده ايليشكي‫سي اصلا يوخ!
من بونو توركجه‫يه چئويريب، آزادليق ایچین سؤيله‫ييرم:

سني سئويرم، بوتون يوللار لا موزه‫لردن چوخ

باخيشين پاتلادير؛
پاتلاماغي سئويرم؛
پاتلاما، يئني‫دن ياشاماق ايچين بير چاليشمادير...

اللرين اوچوردور؛
اوچورولماغي سئويرم؛
اوچورولماق، باشقا بير ياشام ايچين چاليشمادير...

سني دووارلار لا دامدان چوخ سئويرم،
پيلله‫لر له ائيواندان چوخ،
شورابيله ساري آچيشقادان داها چوخ.
سني سئويرم،
ايچينده ياشاماق اولان بير ائو دن داها چوخ.

سني سئويرم،
خان ننه نين آنداچ(ياديگار) تاباق‫دان داها چوخ،
بالاجا زينقيروودان چوخ،
ساري كؤك داديندان چوخ،
مئو دولماسيندان چوخ،
يون دؤشكدن چوخ،
اوشاقليق شئعرلردن چوخ،
آناديلدن چوخ،
اردبيلدن چوخ.
قاهوالتي‫دا يئديگيم ايستي سومو و آنايوردوموزون بال-قايماغيندان داها چوخ.
سني سئويرم،
غوربت ده اؤلموش دايي‫ شاليندان چوخ،
گؤزو يولدا اؤلموش خان‫ننه امانتيندن داها چوخ،

سني سئويرم،
بوتون تئرميناللار، بوتون موزه‫لر، بوتوت گونده‫ليكلر، بوتون مئترولار، بوتون داغلار، بوتون قالالاردان چوخ،
و سني سئويرم،
و بوتون يوخولاردان، گولومسه‫مه‫لر و اؤپوشلردن چوخ.

سني سئويرم،
بوتون فيلملرله گؤرونتولرله يوللاردان چوخ،
و دونيا شاعيرلرينين بوتون شئعرلريندن چوخ.

آذربایجان، مشروطه ترپه‫نیشینده - 2

آشاغیدا کی یازی، بو یازی‫نین آردی دیر:

< آذربایجان، مشروطه ترپه‫نیشینده - بیرینجی بؤلوم >

... کئشگه صمد بیزیم چاغیمیزدا یاشایاردی! اونون بالاجا قارا بالیق کیمی شاه اثرلر و باشقا ناغیللاری نی قیراغا قویوب، تکجه اونون مقاله لرینی اوخویاندا آرخایین اولورام کی او قالسایدی، ان قههار و گوجلو بیر وئبلاق یازان اولاجاغیمیش. البته بو سؤزو تکجه اونون نئجه یازماغینا گؤره دئییرم؛ آدام ائله بیلیر صمد بیلگی‫سایار اولمایان زامانین وئبلاق یازانی ایمیش! یوخسا او سؤزلر او چاغین اؤزل سؤزلری دیرلر و بیزیم چاغداش اینسانلار دئموکراسی و مشروطه کیمی اوستون شئیلری قانمایان زامان، او چاغ، اونون وئبلاقینا کیملر باش ووراجاغیمیشلار آللاه بیلیر! البته ائله بیل یوز ایل بوندان اؤنجه یاشایانلار، اللی ایل بوندان اؤنجه یاشایانلاردان و اللی ایل بوندان اؤنجه یاشایانلار، بیز و چاغداشلاریمیزدان چوخ، دئموکراسی‫یه ماراق گؤستریرمیشلر و یازیقلار اولسون کی قورباغا یوز درجه‫ده قاینایان سونون ایچینه آتیلماق ایچین، بیر داها ائشیگه آتیلمیشدیر! و ایندی ایسه بیر تنگه‫نین بوروغونداییق(هنوز اندر خم یک کوچه‫ایم).
بو سؤزو ده دئییم و سونرا صمدین ایتی یازیلارینین تورکجه‫یه چئویریم:
یا بیزیم او زاماندان خبریمیز یوخدور و او چاغ دا یاشایان خالقین آراسیندا یوخاری سطح ده ساواد و بیلگی وار ایمیش و یا صمدین سؤزلری منطیق‫سیز دیرلر! چونکو دئموکراسی‫دان تکجه بیر قورو آد ائشیدن خالق، سیلاح گؤتورمکدن اؤنجه(!) اونو یاخشی تانیمالی ایمیش و سونوجو باشقا آداملارین الینه دوشموش ساواشلارا گؤره، قاجار سولاله‫سی گوجسوز اولدو و سون آددیم دا، مشروطه ایسه، بیر داها ریضاخان کیمی توتالیتئرلر و ایستیبدادچیلارین الینه دوشدو و بئله اولدو کی فاشیسم باشلاندی!


آذربایجان، مشروطه ترپه‫نیشینده
ایکینجی بؤلوم

تئهران اؤندرلری بو یوللارین هئچ بیریسینه باخمادیلار. اونلار اولوسون مظلوملوغونو گؤستریب، محمدعلی میرزا و باشقا باشچیلارین ترححوم و اینسان سئورلیک دویغوسونو قالدیرماق ایله ایشی قاباغا آپارماق ایسته‫ییردیلر و نیظامی حاضیرلیق و سیلاحلی قالخیشا مؤحتاج اولدوقلارینا اینانماییردیلار، و مجلیسین بومبالاما گونونده باش وئرمیش تئهران اؤزگورلوکچولرینین چوخلو شوجاعت و قورخمازلیقلارینا باخمایاراق، نئچه ساعاتدان آرتیق ساواشا داوام وئره‫بیلمه‫دیلر؛ نه‫ده‫نی ایسه حاضیر اولماماقلاری ایدی. دئمه‫لی دیر ائله بو "آذربایجان درنه‫یی(انجمن آذربایجان)" اویه‫لری اولان موجاهیدلرین بیر سایی‫سی دا تئهران‫دایدیلار.
آنجاق تبریز ده، ائله او مشروطه بویوروغو(فرمان مشروطه) آلدیغی گوندن، توفنگچی و موجاهید تربیت اولوردو؛ باشقا و آیدین سؤزله، سیلاحلی قالخیش و ایچ و دیشاری دوشمانلاری آرادان گؤتورمک ایچین، حاضیرلیق گئدیردی.
تبریزین ایالتی درنه‫یی(انجمن ایالتی تبریز) اویه‫لرینین چالیشماسی و اوندان دا اؤنملی، سیرلی اولان"گیزلی مرکز(مرکز غیبی)"ی اویه‫لرینین چکدیغی و درنه‫یین الی ایله ایجرا اولونان پیلانلار، او شئی‫لردن ایدیلر کی تبریزی، ایستیبداد قوشونونون قارشی‫سینا چیخیب و باشقا بیر اون‫بیر آیلیق ساواشا داوام وئرمه‫یه، حاضیر ائتمیشدیر.
1286نجی ایلی یای‫سونونون 28جی‫سی، آدینا(جمعه) گونونده، اتابک اعظم قاتیلی‫، تبریزلی عابباس آغانین تبریزین مقصودیه مسجیدینده کی ختم مجلیسی ییغیشدیران زامان اوخونموش بیر شئعر بؤلمه‫سی، موجاهیدلرین روحییه‫ و نئجه دوشوندوقلری‫نی یاخشی‫جا گؤستریر. بو شئعرین باشلانغی‫جی بئله‫دیر:

آی قارداشلار! قان تؤکون تا جوشه گلسین کایینات
ثابیت اولسون تا جهانه بیز ده کی عزم و ثبات

آذربایجان، مشروطه ترپه‫نیشینده - 1

یارین مشروطه‫نین 101نجی ایلدؤنومودور و بونا گؤره دقیق بیلگیلریم یوخدور؛ آنجاق مشروطه‫نی و دئموکراسی‫نی ایرانا تانیتدیرانی آذربایجان و آذربایجانین آیدینلاری اولماغینا آرخایینام و بو اولایین ایلدؤنومونه گؤره صمد بئهرنگی‫نین مشروطه ایله ایلیشگی‫لی اولان فارسجا یازدیغی‫نی تورکجه‫یه چئویرمیشم کی ایکی بؤلوم ده بوگون و یارین یایاجایام. صمدین بوتون سؤزلری ایله یوز ده یوز راضی اولمادیغیمی دئمه‫لییه‫م، چونکو ساواشماقدان هر زامان اولورسا اولسون خوشوم گلمیر.
البته بونو دا آرتیرمالییام، صمدین دوغوم گونو یای‫ایلکی‫نین ایگیرمی‫سی و وفات گونو ده یای‫سونونون دوققوزو دور و بیز بو 52 گونه صمد گونلری آد وئره‫بیلریک.

آذربایجان، مشروطه ترپه‫نیشینده*
بیرینجی بؤلوم

احمد کسروی یازیر:
مشروطه ترپه‫نیشی تئهراندا باشلاندی و تبریز اونو قورویوب، سونا چاتدیردی.

اولسون کی اه‫یری دوشونجه‫لی آداملار ایندی ده آذربایجانلی موجاهیدلر بیر آووج اووباش ایمیشلار و ستارخان کیمی بیر یاخشی نفسلی دؤیوشجو، بیر اوغرولودان آرتیق دئییلمیش و یالنیز چاپماق و چاپاوول ایچین ساواشیرمیش.[جالیب دیر! شرق گوند‫لیگی ایسه، اونلارین یولونو داوام ائدیرمیش]
کسروی‫نین سؤزو ایغراق دئییل. مشروطه رئژیمی‫نین قورولماغی بوتونلوکله خالق توپلولاری‫نی(توده ها) قازاندیرماماغی دوغرودور و حتی ساواشجیلار و ایشچیلرین گونو خارلیق و چتینلیکه یئتیشدی(ستارخان کیمی)، آنجاق هر حالدا، اوتانماز و اوزدن گئتمه‫یه‫ن محمدعلی میرزانی دیز اوستونده چؤکدورن، آذربایجانین اورگی دورو موجاهیدلرین جانیازلیقلاری و کیشیلیکلری ایدی و بونلار خالقین باشقا توپلولارینی قالدیریب و دوغولو‫لارین(شرقلی‫لـر) اؤزگور و آزاد یاشماغا یئتنکلی اولدوقلارینی گؤستریب و ثوبوت ائتدی.(لندنین تایمز گوند‫لیگی مجلیسین بومبالاماغیندان ایکی-اوچ گون سونرا چوخلو دانلاماقلاردان سونرا یازیر: "بو اؤرنک دوغولو‫لارین اؤزگور و آزاد یاشاماغا چیخارسیز اولدوقلارینی گؤستریر" / مشروطه ایلایی – کـسـروی)
تئهرانین ایکی سایین سئییدی(آغالار طباطبایی و بئهبهانی) ایشی باشلادیلار و خالقی قالدیردیلار، آنجاق گئدیشی یولا سالیب و ثمره‫لی ائتمکده یانلیش یولا گئتدیلر. اونلار اورکلرینی مشروطه‫نین نئچه ائتگی‫سیز بویوروغونا خوش ائله‫میشدیلر. حتی محمدعلی میرزانین ایستیبداد و دیکتاتورلوق چاغیندا، ائله‫بیلیردیلر کی، ایشی ائو ده اوتوروب، دانیشماق و مؤوعظه و چیغیر-باغیرلا قاباغا آپارماق اولار.
اونلار بو گئرچک اصله گؤز یومموشدولار: "قان تؤکن دوشمانا کسینلیکله غالیب اولماق ایچین، اؤزو کیمی سیلاحلی و قان تؤکمکدن قورخوسوز اولماق گرکلی دیر."
تئهرانین اؤندرلری اؤزگورلوکچولره، توفنگ و ساواش سیلاحلاری آلدیرابیلردیلر. باشقا کندلردن ماراقلی توفنگچی ایسته‫ییب و الی دولو و حاضیر بیر گوج ایله قارشیلاماق ایچین قالخایدیلار.
اونلار حتی محمدعلی میرزانی آند-ایچمه‫یی سیندیرماق ایچین شاهلیقدان گؤتوروب و کلکباز نقشه‫لرینی جیرایدیلار؛ بو ایشی نئچه گوندن سونرا تبریز درنکی ائله‫دیگی کیمی.

* ) “movement” و یا "جنبش" سؤزجویونه "ترپه‫نیش" یازدیم؛ دوزدور یا یوخ سیز دئیین.

آدين اسنده

بير آز خورافات گيريب بئينيمه؛ دئديم ايشدير، ژولاي آيي‫نين سونوناجاق باشقا پوست قويابيلمه‫رم!! بو آيين پوستلاري 13 ساييسيندا قالماسين دئيه، آيدين فيرنگي نين شورابيل گؤلونده فارسجا سؤيله ديگي دويغولاري اؤز توركجه‫ميزه چئويريم! بو چئويرمه‫ني خوشلاماسا اؤزو دئسين؛ چونكو سون ايكي سطيري ياخشي دوشونمه‫ديم و البته بورانين ايكيندي چاغينين ايستي چاغيندا، اردبيل ناهاردان سونراسيني تصوور ائتمك چوخ چتيندير(!):

آدين اسنده...

آدين بئينيم‫ده اسير
هئچ گون اسمكدن اسيرگه‫مه‫يه‫ن،
اردبيلين ايكيندي يئللري كيمي
آدينين اسمه‫يي،
سولاردان آلير دينجليغي‫ني
شورابيل ده،
اطراف دا كي سولاري سه‫په‫لنديرن بالاجا پئداللي قاييق كيمي
و سو اورتاسيندا، پئداللارينين سسي بوتون سسلري باتيرير.
غاليب سس، سنين‫دير
كي باخيشيني ، اؤز اوشاغينا چئويرير و سن منيم باخيشيمدا چوخاليرسان.

ائله‫بيل گئجه‫لر ظولم آزالير!

اون-اون بئش گون بوندان اؤنجه، كانال بيرين گئجه ياريسيندا ائكرانا گئدن «گئجه آق آلما'سي(آلماس يوخ آلما؛ تورك ديلينين ضعفلرينين بيريسي! سيب سفيد شب)» جانلي وئرليشينده ايكي دنه گؤرمه‫لي چيخيش گؤردوم. او زامان ايسته‫ييرديم بونا گؤره بير شئي يازام، ولي مئهران باهارلي‫نين يازي‫سي(ظلم مثلث) مني ائتگيلنديردي! بئله سانديم گئجه ياري‫سي خالقين ياري‫سيندان چوخو ياتان چاغ، اللريندن چيخيب! آنجاق دونن گئجه گؤردوم بو وئرليش ده آشيق اليندن يئر يوخدور! ائله‫بيل گئجه‫لر اوچ بوجاقلي ظولمون بير بوجاغي آرادان گئدير.
قاييديرام اون-اون بئش گون بوندان قاباق گؤردويوم ايكي گؤرمه‫لي چيخيشا:
بيريسينده اردبيللي كؤكنلي، آنجاق تئهراندا دوغولوب و بؤيوموش بير گنج اوخوجو گليب توركجه اوخودو. آپاريجي اونون باخيشي‫ني، اينسانلارين اؤز كيمليك و كولتورلريني قوروما گركليگينه گؤره ايسته‫يه‫نده، بير سؤزلر دئدي كي ايلك دؤنه ايدي ايرانين باشاباشيندا ياييلان دؤولتي كاناليندا ائشيديردم! بير-ايكي بئيت معروف شئعري دئدي كي آراز و كور چايلارين بيربيرلرينه قوشولماق و سوندا خزر دنيزينه تؤكولمه‫يي ني دئيير(ايندي اونودموشام او شئعري!) و دئديگي ايكينجي شئعر ده، بو ايدي:

منيم ديليم اؤلن دئييل
باشقا ديله دؤنن دئييل

تعججوب ايله بو كانالين آرمينا بير ده باخديم گؤرم ايران كانالي‫دير يا يوخ!؟ آمما يوخو-موخو گؤرموردوم! ايكينجي چيخيش دا ، فارس اوزمانجي نجفي، فارس اوزمانجلاري داوود رشيدي و اونون خانيمي‫نين قارشي‫سيندا «آپاردي سئللر ساراني» خالق ماهني‫سي‫ني اوخودو! البته او سئللر يوخ بلكه سيللر دئييردي! من ده يوخو گؤزومدن قاچدي، موبايلي‫مي گؤتوروب تيلويزيون صفحه‫سيندن فيلمي‫ني چكديم! 3gp فايللارينا باخابيلسينيز بورادان ويدئوسونا باخابيلرسينيز؛ كئيفييتي‫نين تعريفي يوخدور ، آنجاق گؤرمه يينه ده‫يه‫ر:

(Necefi_Apardi-Seller-Sarani.3gp: 1.43MB)

سامي يوسوف بو تايا دا گله‫جك

موبارك دير!
حيات سايتي نين سؤزونه گؤره، نئچه آيدان سونرا فيطير بايراميندا ايرانا گلمك گؤنلونده اولان، سامي يوسوف عرب دير!
بيلميرم بو سامي به‫ي ايسكندرييه‫نين نه‫ييندن خوشو گليب گئديب ميصر اؤلكه‫سنيده ياشايير! كي بونلار دا دئسينلر آذربايجانلي كؤكنلي و اينگيلستان دا بؤيوموش اوخوجونو عرب تانيسينلار!
سامي يوسوف اينگليسجه، عربجه و ايستانبول توركجه‫سينده ياخشي و گؤزل اوخوماقلاري وار ايدي؛ بير ايكي ايل بوندان اؤنجه اونون آديني و آذربايجانليغي‫ني ائشيدندن سونرا غورورلو اولوب، من ده گئديب اونون سايتيندا يازديم: «سن كي توركجه بيليرسن، نه اولار آذربايجان توركجه سينده ايسه اوخويوسان». البته اونون سايتيندا يوزلر اولوسلار آراسي قوناق يوروم آتميشديلار و من دئديم بير يوروم ايدي يازديم دا! ساويمي بير جوره بيلديرديم.
نئچه آي بوندان اؤنجه ائشيتديم سامي گئديب باكي دا كانسئرت وئريب؛ سئوينديريجي ايدي. دئييرديم كئشگه آذربايجانجا دا اوخوسون و نه قدر سئوينديم كي اونون دويغولو آيريليق اوخوماغي‫ني گؤردوم:

Sami Yusuf Azerbaycan Turkcesinde oxuyur: AYRILIQ
48Kbps, 1.75MB

داها ياخشي كيفييت ايله باخماق ايسته سينيز بورا باخين:

Sami Yusuf, Azerbaycan Turkcesinde oxuyur: AYRILIQ
150Kbps, Size: 5.29

قونشونون سئچيمي و بيز

ساچدان اينجه بير ايپ اوستونده يئريريز؛ چونكو هر شئي‫يه گؤره راحاتچيليغلا دانيشماق اولمور! بؤلوجولوك، دينسيزليك، ساتقينليق و ... كيمي ايفتيرالار هر يئردن آداما ساري گله بيلر؛ آنجاق بير سؤزون اولا و اونو دئمه يه سن و يا دئيه بيلمه يه سن، (...)ــت مرضي كيمي دير سانكي!! آنجاق شوخولوق گؤتورمه يه ن كئيهان گونده ليگي توركييه نين سئچيمينه گؤره اؤز نظرلرين آچيقلاياندا، بيز نئيه باخيشي ميزي يازماياق؟! البته بوگونكو يازيم، بئش ايل بوندان اؤنجه يازديغيم كيمي، آتاتوركو حتي ظاهير ده ايسه اؤلدورمه يه جك؛ چونكو او چاغ توركييه دن چوخ بيلگيم يوخ ايدي و گويا كيمي سايتلار توركلردن آجيغلاري اولدوقلاري ايچين منيم يازيمي يايديلار؛ چونكو آتاتوركدن توركلويونه گؤره زهله‫لري گئديري؛ لاييك اولدوغونا گؤره يوخ! كئيهانين باخيشيندا يوز ده قيرخ آلتي، يوز ده اللي دؤرد دن بؤيوك اولماسا دا، آك پارتي كسينليكله قازانيب دير و باشقا طرفدن، توركييه نين لاييكلري اوچ آي بوندان اؤنجه لاييكليك حيمايتينده ائتديكلري گؤستريلر بير آز سورغو آلتينا گئديب! و بورادا اؤز باخيشيمدا عدالت و قالديرما حيزبي و يا آك پارتي‫نين سس آلماق نه‫دنلريني يازاجايام و بو دليللر دن سونرا، ايرانين گله‫جك مجليس سئچيمينه‫ده ايشاره اولوناجاق:

1- اردوغان و اونون يولداشلاري، ظاهيرده و يا باطين‫ده لاييسمه اعتقادلاري اولسادا، ايسلام و اونون ده‫يه‫رلريني اؤز داورانيشلارندا، عمل‫ده ايشه آپاريرلار و بو بئش ايل بوندان اؤنجه قازانديقلاري سسلرين باعيثي‫دير؛ يقين كي همن آداملار بو دؤنه ده سسلري بئله ايدي.
2- آك پارتي بو بئش ايل ده، ائكونوميك(ايقتيصادي) ايشلر و اولوسلارآراسي تيجارت ده چوخ باشاريلي اولوب، تورمو آشاغي گتيرمك ايله، توركييه‫نين گئنل و توپلومسال ريفاهيني يوكسلديبدير و بو سسلرين آرتيميندا چوخ ائتگي‫لي اولوبدور.
3- توركييه ده گئچميش چاغلارين يازيق و محروم آداملاري اؤزلليكله چوخ سايي‫لي اولان علويلر توپلومو، اينانج اؤزگورلوگونه ال تاپيبلار و بو اونلارين آرخايينليغيني آك پارتي‫يه چوخالديبدير و سونوج بئله اولوب كي اونلارين قاتيليمي سئچيم ده چوخاليب و سسلري ايسه كيملره ساري گئديب بللي دير.
4- آك پارتي يا آرخايين‫ليغين چوخالماسي، تورك علويلر كيمي، تورك اولمايان كوردلر ايچين ده اولموشدور و بو باعيث اولوب كي كوردلر ، بو ايللر ده ايش اوستونده اولان دؤولتين محروم بؤلگه‫لره آرتيقراق باخماسينا گؤره، اؤز كورد و باغيمسيز آدايلاريندان چوخ اؤي(راي) وئرسينلر. بو دؤنه توركييه‫ده ياشايان كوردلر، اؤزگورلوك ايله باغيمسيز آدايلاري‫ني كوردلرين حاقلاريندان ديفاع ائتمك ايچين مجليسه يوللاييبلار؛ چوخ عجيب و تايسيز ايش بودور كي بونلارين بير سايي‫سي بؤلوجولوك و تئروريستلرلردن حيمايت ائتمك سوچونا گؤره ، ايللر بويو توركيينه نين دوستاقلاريندا قاليبلار و ايندي ايسه ميللت وكيلي آدي ايله ايسته‫ييرلر ياسا و قانون بيچمك‫ ايچين توركييه‫نين ان اؤنملي يئرينه گئتسينلر؛ منيم كي پاخيلليغيم گلير بئله بير دئموكراسي‫يا!

بونلار دئيه‫بيلديگيم ان اؤنملي دليل‫لر ايديلر و كسينليكله بو آرادا هئچ كيمسه مات اولماييب! ياني دئموكراسي يا ساري گئدن توپلوم دا، هئچ كيم مات اولماز و توپلومسال تصميم هئچ كيمسه‫يه ضرر يئتيرمز. بو سؤزلري يازماقدان ايران ايچين بير اؤرنك گتيرمك قصدي واريم ايدي.
ايران دا بئش-آلتي آيدان سونرا بير سئچيم واردير؛ لوطفن سؤزومه «ياخشي ايسته‫مك باخارليغي(نظارت استصوابي)» سؤزجوكلريني اورتايا آتمايين لوطفن! دوزدور كي ايران دا كي توركلرين مدني حركتي ايلك گونلردن مدني اولاراق، هميشه باريش يولونو سئچميشدير و توركييه كوردلري كيمي هئچ زامان باشقا يانليش يوللارا ساري گئتمه‫ييبلر و هئچ زامان دا گئتمه‫يه‫جكلر، آنجاق ايرانين سئچيم سيستئمي، يقين كي تورك ميللتچيلري، آداي عونواني ايله قبول ائتمه‫يه‫جكدير و يازيقلار اولسون كي بونلار هامي‫سي يانميش مؤهره ديرلر؛ آنجاق اعلمي كيمي ميللت وكيلي بير دنه يوخ، بلكي اون، ايگيرمي و ... نفر اولابيلرلر. سيز ده بيليرسينيز بئله آداملار توركلرين مدني و كولتورل حركتلرينه نه قدر يارديم اولابيلرلر. ايندي بو بيزيم گؤره‫ودير كي دوز سيياست ايله دئديگيم كيمي يئتنكلي قاباغا وئره‫لر.

گيزلين آلتينلار

Sava, Məzdəqan(Məzəlqan), Mərəğey; Həkim Tilimxanın 4cü Qurultayı, Yay 1386

سايين سييامك دئييردي گئچميش يازي‫نين آديني، «يئتنكلي الدن گئتميشلر»ين يئرينه، «الدن گئتميش يئتنكليلر» قويمالي ايدين! دوز دئييردي ، چونكو بو ياخشي و ياراشيقلي بير تركيب ايدي! آنجاق كئچل حسن ايله حسن كئچلين نه فرقلري واردير! الدن وئرديكلريميزي الدن وئرميشيك و بير داها اله گتيرمه‫يه اومود يوخدور! ولي دونن، ساوانين تيليم خانين دوغوم يوردوندا، توركلرينين بيري‫سي كدر ايله «بيز اؤزوموزو سيزدن بيليريز، آنجاق سيز بيزلري اوگئي بيليردينيز» دئيه‫نده، اينانديم كي الدن گئتميشلرين اؤزلري، ايستر-ايسته‫مز اولوسون قوجاغينا قاييداجاقلار؛ سانكي آذربايجانليلار اوگئي بيلسينلر بو ديلداشلاري و بونلارين آشيقلاري قوپوز، بالابان و تورك ديلي‫ني ساخلاماق دا عورضه و غئيرت گؤستريب، آنجاق اوخوماقلاري فارسلارين دشتي اوخوماغينا اوخشاسين!

تيليم خانين دؤردونجو قورولتاييندا دانيشماقدان ياساق اولموش، سايين بايات شوخلوقلا دئييردي، ائله‫بيل سنين ديلين قلمينه چكمه‫ييب! سييامك به‫ي ده دئدي يوخ؛ آيدين ايندي هر نه‫يي سئيو(save) ائدير سونرا بو گونون اولايلاريني يازاجاق! من ده مرغئي كندينين انيش-يوققوشلاري و توز-تورپاغينا گؤره يورولوب نفسيم كسيلمه‫ميشدير؛ بلكه بو كندلي‫لرين تايسيز يورد و اؤز كولتورلريني سئومك دويغولاريندان شاشقين قاليب و هر نه‫يه يالنيز باخيرديم. من ده سييامكه دئمه‫ديم كي منيم حافيظه‫م يارديم ائده‫بيلمه‫يه‫جك؛ تانري موبايلـلاردا گؤرونتو چكمك تئكنولوژي‫سيني چيخاردانلاري قوروسون! بو گؤرونتولر ايله دونني خاطيرلاييرام:

1- ساعات 9 دا يولا دوشموشدوك؛ حئييفلر اولسون گئج يولا دوشدوك و مسجيد ده كي تؤره‫ني الدن وئره‫جه‫ييك. دوزدور سييامكين يولداشي يئيين سورور و پوليس ده جريمه ائله دي، آنجاق بو بئنزينسيز گونلرده، آللاه اونو ساخلاسين؛ بيزيم ده قارشيميزي قومدان گلنلر كيمي كسديلر، آنجاق سورعت گئتمك ايچين! و بو كسينليك ايله خيلاف دير! ايلك گؤرونتولري بورادا سالديم.
2- آخيردا بيلمه‫ديم بورانين آدي مزلقان‫دير يا مزدقان و يا نوبران؟! آنجاق بورادا بيلديك كي بته‫ر يئره گلميشيك و بؤلگه‫لر اوزاقدا كي ياخينلاريميزديرلار! اردبيل، تبريز و حتي سينيرين او تايلاريندا دا بئله بير ساندويچ ساتماق يئري تاپماق اولماز. بو توكانين شوشه‫سينده يازيليب: «آجلار گلين» ساندويچليغي! ولي بيزلر ايسه يئمك آجي يوخ، بلكي كولتورل سوسوز و آجلار ايديق و سوسوزلوغوموزون بير آزي او يازيني گؤرمك ايله آرادان گئتدي. بو يازينين اصلي آنلامي بو ايدي: «تورك دوشمانلاري! بورادان گئدين!».
3- طبيعت و گؤرونتولر قاباغا گئتديكجه آذربايجان بؤلگه‫لرينه بنزه‫مك ايله بيز دويغولانيريق و «مراغه» آديني «مرغئي» سؤزجويونون يئرينده گؤرنده، ماراغالي يولداشلارا باشقا بير حال تاپيرلار!
4- مرغئي مسجيدينده كي تؤرن قورتارماقدا دير، آنجاق مسجيدين قاپي‫سيندا حكيم تيليم خانين بيرينجي ديواني كيتابي ني ايلك گؤستري و همده ساتماغا قويوبلار. مسجيدين قارشي‫سيندا كي توركجه يازيلميش خوش‫گلدين پلاكاردي چوخ ماراقلي دير! عؤمرومده من ايچين هئچ خوش گلدين بئله ياپيشماسا دا، مسجيد ده وئريلن شوربا دا سييامك ايچين بو بئش-آلتي ايلين ان يئمه‫لي شورباسي‫دير. البته بئله شوربا يئمك ايله مشغولودوق كي گؤرونتو سالماغي اونوتدوم.
5- ناهاردان سونرا قبريستانا ساري يولا دوشوب، حكيم تيليم‫خانين مزاري اوستونده بير فاتيحه اوخودوق؛ مزار داشلارينين چوخو توركجه يازيلميشديلار؛ بير قبير داشيندا بئل يازيلميشدير:

نه‫ قدر يول گئديرم ديلده آتا صؤحبتي وار
هاميدان چوخ آتامين بو دونيادا حؤرمتي وار

...

شئعرين ايكينجي بئيتي‫ني يازميرام؛ مني گئرچكدن كدرلنديردي، ايسته سينيز اؤزونوز اوخويون.
6- قبريستاني اؤتورون؛ بو گون شنليك گونويدو! قوناقلار كندين بير ائولرينده اوتوروب بئش-اون دنه شئعر اوخوناندان سونرا بيلديم كي هله ايش چوخدور! ساوا دان، قوم دان، تئهران دان آشيق‫ايدي تؤكولموشدو بو كنده؛ ايسته‫ييرديلر تيليم‫خانين باغيندا شنليك تؤرني ده يولا سالسينلار! آرواد، اوشاق، قوجا، جاوان و دئمك كندين بوتون اهالي‫سي تؤكولدولر بير باغا و بيز ده گئتديك!
7- قولاق آسماق، گؤرمه‫يين يئريني دولدورماز؛ يازيقلار اولسون كي كامئرامين كيفيييتي ايسه راضيلاشديرماياجاق سيزلري! و البته يازيقلار اولسون يولداشلارين دئييشي كيمي تؤرن گئچدي قميشليغه! آخي بئله بير سوخنرانليق يئري دئييل كي! قوناقلارا دئيه‫ن يوخ، نه‫يه خالقي يورورسونوز؛ قويون آشيقلار چالسينلار دا‍!
8- ساعات آلتي‫دا قاش قارالماغا ده‫يمه‫مك ايچين، تئهرانا ساري يولا دوشدوك.
9- قاييداندا، ماراغالي سييامك دئيير: «اؤز آراميزدير، آوز ماراغاميزدا اونلار تيليم‫خان تايي واردير؛ آنجاق بئله آدليم اولماييبلار و ...»؛ من ده كي بير گون ايدي سوسقونلوق مرضي توتموشدوم و خبريم ده يوخ كي بو گونلر ايليشگي‫لي و يا ايليشگي‫سيز اؤرنكلر گتيريرم، دئديم: «تيليم خاني علي دايي ايله موقاييسه ائتمك اولار! اولابيلر برازيل و آوروپا دا علي دايي دان چوخ ياخشي اويونجولار واردير، آنجاق علي دايي بئله يئرلردن چيخيب كي فوتبول سطحي چوخ آشاغي‫دير و بونا گؤره آسييا و دونيادا چوخ شؤهرت قازانيب؛ تيليم‫خان دا بئله دير».
10- بير شئيي اونودوردوم ها! دونن وئبلاق بحثي دوشدو و من او بحث ده ايسه سوسدوم و ايندي بير آز دئيينمه‫لي‫يم!! اوچ-دؤرد نفرين آراسيندا بئله بير دانيشيق اولدو:

• نئچه ايل دير سندن بير ايش-ميش، شئعر-مئعر گؤرموروك!
• يوخ داي ايستيرم بوندا سونرا چاليشام، بير دنه وئبلاق ووروب و اوندا شئعرلريمي ياياجايام.
• وئبلاق!!!؟... وئبلاق دا اولدو ايش!؟ منيم بئش-اون(!) دنه وئبلاق واريم ايدي(!). لاپ ايشي دوز وئبلاقلارا گونده 4-5 نفر باش وورور.
• ...

آرخايينام كي وئبلاق ووران يولداش، سوستلاشدي! دليلي ايسه، تك باشينا بئش-اون دنه وئبلاق وورانين، وئبلاقين نه اولدوغونو بيلمه‫مك، ايدي. اصلي نه‫دن ايسه من و سن كيمي وئبلاق يازيب-اوخويانلارين تقصيري دير كي وئبلاق كيمي مودئرن ايليشگي تئكنولوژي‫سي نين اؤنملريني تانيتديرماييب و تكجه فيكريميز بو وئبلاقين گونجه‫له‫مه‫يينده اولوبدور؛ البته قارقيش اولسون بيز ايچين گئج و دونيا ايچين يئيين گئچن زمانه‫‌يه!

يئتنكلي الدن گئتميشلر

شاه زامانينداكي تبريز كؤكنلي سينما و اوخوماق اولدوزو و ايندي يئنگي دونيا دا ياشايان قادين ياديما دوشدو(آديني چكميرم؛ يازيقلار اولسون كي قادين دير و تك باشينا اوخوماغي دوز ايش دئييل سانكي؛ بورادا ائله بيلين بو قادين كيشي دير!)؛ آيريليق ماهني‫سي‫ني اوخوماغا باخماياراق اونون بوتون آلبوملاري فارسجا دير و بونا گؤره، اونا آذربايجان كولتورونه قوللوق ائدن آدام آدي وئرمك اولماز؛ آيريليق ماهني‫سي دا عريضه‫نين بوش اولماماغي ايچين دير.

بير خاطيره ده واريم؛ آلتي ايل بوندان اؤنجه، شريف بيلي‫يوردونون يولداش و ديلداش، آنجاق مغرور اؤيرنجي‫لرينين بيري‫سي نين يانيندا، يوخاري دا دئديگيم اوزمانجين آديني چكديم و دئديم فيلاني توركوموش! بو قوشاچايلي، ولي حال توتماق خوجاسي اولان به‫ي، تئز دئدي: « ياتاق‫خاناميزدا بير اوزلو كورد واردير، بيز هر زامان ايبراهيم تاتليسسين كاسئتلريني دينله‫‫يه‫نده، تاپيليب، دئيه‫ردي: چوخ‫دا شيشمه‫يين؛ تاتليسس كورد دور! من ده دئديم، اصل بونون اوخودوغو ديل‫دير، گل گؤر قانيرسان نه دئيير؟! بو سؤزو دئيه‫ندن سونرا، او كوردون حالي برك توتولدو و او چاغدان بيزه ائله سؤزلردن دئمه‫ز!»

منيم ايسه حاليم او كورد كيمي توتولموشدو؛ چونكو دوغرو سؤز دئييردي! بير-ايكي دفه آتيليب دوشمك ايله كي آدام واليباليست اولماز(بئنيم ده ضرب التاي تاپابيلمه‫ديم!). او قادين دا بير دفه آيريليق اوخوماقلا، هاراي-هاراي من توركم ده باغيرسادا، سونا قدر، فارسلارين موسيقي تمثيلچي‫سي تانيناجاقدير. و ائلشن به‫يين دئديگي ياشار كامال دا سونا قدر تورك ادبيياتي ايچين، احمد كايا دا تورك موسيقي‫سي ايچين و ها بئله خاليد حوسئين ده آمئريكا يا اينگيليس ادبياتي ايچين بير تمثيلچي اولاجاقلار. اصل بونلارين ايزلري دير، آتالار سؤزودور: آدام اؤلور قالير اثري، ائششك اولور قالير ثمري!
البته آللاه براهني‫يه اوزون عؤمور و جان ساغليغي وئرسين، اونون يازديقلارينين موحتواسي، آذربايجان آيدنلاري ايچين گئرچكدن اويانديريجي و يول گؤسترن اولموشدور، آنجاق منيم بير سؤزوم وار: براهني ايسه توركجه يازماسا، به كيم گرك توركجه يازسين؟ اولمايا فارسلارين عممه سي بيزيم ديلده يازيب پوزمالي‫ديرلارمي؟! اوشاقليق‫دان آناديلي بيليمسل و عئلمي اؤيرنمك يالنيز و يالنيز بهانه دير. منجه بوشلوق و ارينمكدن سونرا باشقا بير نه‫دن و دليل گتيرمك اولماز. منيم يازديقلاريم گوجلو دئييللر و اوخوياني ايسه چوخ آزدير؛ آنجاق 20 ياشليقدان توركجه اوخوماغي باشلاميشام و فارسجا دا بوندان چوخ ياخشي يازيرام، آنجاق گؤره‫و(وظيفه) نه دير؟ من كيمي يئتنكسيز آداملاري يازماغا ساري چكن، يورد و اولوس سئورليك و بوندان داها اؤنملي، گونئي آذربايجان ادبيياتي دنيزينين بوش گؤرونمه‫سي دير. بو دنيز دولمالي دير و من كيمي بلاق يازانلار دامجي‫ديرلار؛ آنجاق براهني كيمي بؤيوك چايلارين آخماغي گركلي دير.
يازماق دا سوروجولوك كيمي دير؛ بير-ايكي دؤنه، يا يئتنك آز اولورسا، اللي – آلتميش دؤنه بونا-اونا چيرپارسان(بئله سينه كي ماشين دا ماشينليق قالماز!!؟)، سوندا يقين كي اؤيرنه‫جك‫سن، نئجه ياخشي يازماق اولار؛ چونكو فيلان آداملار ايستيثناديرلار، ياخشي دليل دئييل! شهريارين دا بئله دوشونجه‫سي اولسايدي آناسي‫ ايستكي‫نين قارشي سيندا دويغولانيب و هئچ زامان آذربايجان و بلكه تورك ادبيياتي‫ني تك باشينا سووارماياجاغيميش. ايستيثنالار، ايلك باخيشلار دا، ايستيثنا دئييللر؛ و البته چاغداش دوروم دا، بيز نئجه‫ليك(كيفيت)ـدن داها چوخ اؤنملي، نئچه‫ليك(كميت) داليسيجاييق.

رسمي فارسـلاشديرما

ياخشي! بئله سينه هامي دينجه‫لدي.
«هويت بخشي به فرش ايراني» و اؤز ديليميزجه ايران خالچاسينا، دونيا دا كيمليك باغيشلاماق آدي ايله، آذربايجانليلار و ايرانلي توركلرين توخودوغو خالچالارين، كيمليكي‫ني دئييشمك پروسه سيني، فورمال و رسمي ائتديلر و بوندان بئله تكجه تيلويزيون رئكلاملاري و مئديا تبليغلرينده «فارس خالچاسي» ياپيشيق سؤزجوكلريني گؤروب-ائشيدمه‫يه‫جه‫ييك!
ايندي گل ايثبات ائت كي بونلار تورك اوزمانجلارين ال-توخوماسي دير و مئهران باهارلي دا فارسلارين ديلينده خالچا ايچين اؤزل بير سؤزجويون اولماديغيني، ايثبات ائتسين!!

اؤرنكلري(ميثاللاري) ايسه جاليب دير:
توخونماق يئري: فارس (اوستاني)
تيجاري آد: گبه (تورك قاشقاي قادينلارين توخودوغو گه‫به)

ائتيكتين سونوندا يازيلميش made in iran دا چوخ آنلام داشييابيلر! چونكو فارس خالچاسي ايرانين سينيرلارين اوتايلاريندا ايسه توخونور و يا توخويورلار و بو ياني پان فـ... !

گؤرونتو و خبر قايناغي:
http://www.sharghnewspaper.ir/Released/86-04-26/272.htm#11574

ان گؤزل سؤزجوك

اؤز كوچه‫ميزه، اؤزوموز سو سپمه‫لي‫ييك!
‫
اؤزوم اؤلوم بونلار اؤزلريني آلمانليلارا ياپيشديرماق ايسته‫مه‫سه‫لرده، اؤزلرينه باشقا بير شئي اوستون چيخاندا، حاللاري دئييشيلير و يالان-پالان چيخارديرلار؛ آنجاق هر دفه ده قوخوسو چيخير!
آخي بيري يوخدور بونلارا دئسين، هر نه يينيز ياخشي؛ نئيه هر خبره اؤز كؤنلونوزله ال آپاريرسينيز؟! آلمانليلارين اصلي بيلديري لرينده يازيلميش هيندي سؤزجوك(khushabu)، آنجاق سيزين فارسينيزدا دا ايشله نن خوشبونون نه عئيب وار ايدي كي گليب ياپيشدينيز توركلرين «كوچه» كلمه سيندن! هيند-آوروپا ديللرينيين بايراغيني قالديراندا نه جور اولور، هيند دن چوخ، گؤيگؤز و ساريشين آوروپاليلارا قوشولماق ايسته ييرسينيز! اولمايا بونلاري قاراشين هيندلي‫لردن يوكسك بيليرسينيز، چونكو ديل اوخشاماغيني اونودوب و به‫نزه‫مه‫يه‫ن قييافه‫دن ياپيشميشسينيز؛ آللاه ائله‫مه‫ميش ايرقچي و يا راسيست اولارسينيز ها!؟ بونلاردان علاوه، بيلميرسينيز هم «كوي» و همده «چه»اكي توركجه ديرلر؟ هانسي فارسجا سؤزجوكده، «چه» وار كي بوندان ياپيشدينيز؟!
مئهر-نيوز سايتيندا دويچه وئله قايناغي ايله بير خبر گؤردوم؛ گؤردوكجه بيلديم، آلمانليلار، يانليش سؤز يازمازلار و اونلارين ايشي دوزدور! آنجاق دويچه وئله نين هم فرانسا ديلي بؤلومونده و هم بو دونياليق ديللر ياريشماسينين رسمي سايتينداكي، دونيا دا ان گؤزل سؤزجوك (The nicest ABC in the world) بيلديري سينده، تكجه بئله سؤزلر يازيلميش و كوچه-موچه دن بير خبر ايدي :

Popo چينلي لرين ديلينده آناليغا دئييلير، آلمان ديلينده اوتورماق يئرينه دئييلير.
هيند ديلينده قوخولو معناسيندا اولان Khushabu و آلمانلي ساحيرليك آنلامينداكي Hexerei ايسه باشقا ديللرده ، باشقا آنلاملاردا ايشله‫نه‫بيلرلر. هر كيمسه‫نين اؤزونه بير ماراقلي سؤزجويو واردير و بو ماراق يا آنلام و يا سلنمه‫ك و تلففوظ دن يارانير. بيز سيزدن ايسته‫ييريك اؤز اولوسال ديلينيزده (آناديلي) به‫‫‫يه‫‫نديگينيز سؤزجويو بيزه دئيه‫سينيز. توپلومسال بيليملر ايلينده، KULTURAUSTAUSCH (كولتورل آل-وئرلر)، ifa نين اوچ آيليق درگي سي ايله بيرليكده، بو ياريشي قورموشوق: دونيا دا ان گؤزل سؤزجوك (The nicest ABC in the world) اؤز ماراغينيزا ياتان سؤزجويو بيزه گؤنده‫رين و قيسسا بير متن ده(ان چوخ 300 سؤزجوكلو) اؤز سئچمه‫يين دليلي‫ني اولوسال ديلينيزه يازين. او سؤزجوك بير آد، بير ائيلم(فئعل) و يا بير صيفت اولابيلر. اؤزل آدلار(خاص آدلار) بو ياريشمايا گيره‫بيلمزلر. بير ژوري(هئيأت مونصيفه) يئتيشميش سؤزجوكلره گؤره قضاوت ائديب و اونلارين آراسيندان اوتان آدامي سئچه‫جك. غاليب گلن ياريشماجي، بئرلين كندينده قورولان تؤرنه گلمك ايچين بير گزمك اؤدولو قازاناجاق. البته ايكينجي و اوچونجو نفرلره ده بو اؤدولدن وئريله‫جك و ان ياخشي متنلر و يازيلار «The nicest ABC in the world »ـدا ياييلاجاقدير.
لوطفن اؤز تاپشيرديغينز سؤزجوكلري اوقوست آيي‫نين 31 نه قدر يوللايين. آدرئس دا بورادادير:
http://cms.ifa.de/en/info/news-press-review/abc/


توركلرين سئچه‫نه‫يي

دئموكراسي و سئچيم اؤزگورلويونه سايقي گؤسترمك ايله، بو ده منيم ايسته ييم‫دير:
هايدي، ديلداشلار!
ايندي بيزيم واختيميز!
منجه هامي‫ميز «ديلداش» سؤزجويونو گؤنده‫رك. بونو دا دئييم كي ايشتيراكچيلارين چوخلوغو، سس بيرليگيندن داها چوخ اؤنملي دير.

قارا مجموعه، قارا دنيز كيمي گئنيش

«قارا مجموعه»نين ايلك گؤستري‫‫ قورولتايي و اونون يانيندا دوكتور حسين محمدزاده صديق(دوزگون)ـون آغيرلاما تؤرني قورولدو. دوزدور ايشتيراك ائدنلرين سايي سي آز ايدي و البته چوخراق فارس ديلينده دانيشديلار، و باشقا طرفدن ايسه منيم كيمي آداملارا گؤز يومسانيز، بو قورولتايين كئيفييتي چوخ اوستون و يوخاري ايدي. فارس دانيشانلارين بيري سي : فرانسانين آدلي و سانلي بير ادبي درگي واردير، بو درگي نين باش يازاريندان سوروشدوم سيزين درگي نين تيراژي نئچه دير؟ و او دا دئدي 3000 جيلد! من ده چوخ تعججوب ائله ديم؛ چونكو بيزيم كولتورل كئيهان(كيهان فرهنگي)ـين تيراژي 30000 جيلد ايدي، حالبوكي فرانسا هارا و ايران هارا؟! و بونو او باش يازارا دئديم. او فرانسالي باش يازار دا دئدي كي تيراژ و سايي بيز ايچين اؤنملي دئييل، بيزيم درگي ني اوخويانلار فرانساني خواصي و يا دئمك اؤزل آداملاريديرلار و بو چوخ ده‫يه‫رلي ايش دير.
ائله كي بيلدينيز، او ايسته ييردي بير جوره دئسين بو ييغينتي دا ايشتيراك ائدنلرين آز سايي‫سي‫ ناراحاتليغي يوخدور. البته كي اؤنملي دئييل، آنجاق بو قورولتايين بيلديريلري تئز ياييلسايدي، آداملارين سايي‫سي چوخ اولاردي؛ چونكو بيز تكجه خواص داليسيجا دئييليك و بيزيم خالقين دورومو، فرانسا خالقينين دورمويلا چوخ فرقلي دير و بيزيم ديل و كولتور پيس گونلردن چيخماغين، داوا-درماني بئله قورولتايلار دير.
بو قورولتايين بيلديري‫سي‫ني بو وئبلاقدا ياياندا، دوكتور دوزگونه اولان ايرادتيمه گؤره، «قارا مجموعه»نين اؤنمي‫ني اونودموشدوم. كسينليك ايله دئيه‫بيلرم اردبيللي شئيخ صفي نين «قارا مجموعه»سي، آذربايجان ديل و ادبيياتينا سعدي نين گولوستان كيتابي قدر اؤنملي اولابيلر و باشقا يؤندن، كسروي نين بوتون قوندارما تئوريلريني كؤكدن باطيل و خونثا ائدير؛ بيلديگينيز كيمي، كسروي شيخ صفي نين قارامجموعه كيمي ده‫يه‫رلي اثريندن واز گئچيب و اونون گيلك ديلينده اولان 17 بئيت سئعريني بهانه قويوب و اونون ديليني(و نتيجه ده آذربايجانين اسكي ديليني) اسكي آذري ديلي تانيتديرميشدير. بو كيتابين ياييلماسي گئرچكدن بير يئني دئييشكيليك و تحوول يارادابيلر و البته ياراتميش. بوتون ديلداشلاردان ايسته ييرم بو كيتابدا اولان ايناملار لا اعتقادلاردان خوشلاري گلمه‫سه‫ده، حتما بو كيتابي آليب اوخوسونلار، ائله كي اينگيليسلر، فرانساليلار، عربلر، آلمانليلار و فارسلار و ... ، اؤز اسكي ادبيياتلاريني اوخويورلار. بو كولتوروموز قورماق ايچين واجيب بير ايش دير.

بو قورولتايدا كي وئرليشلر بونلاريديرلار:

• 
  
  داوود بهلولي (قارا مجموعه نين چئويرمني)ـنين «بررسي احاديث معصومين و تشيع شيخ صفي(سوچسوزلارين حديثلري و شيخ صفي نين تشييوعو)» مقاله اوخوماغي
• 
  
  سيداحسان شكر خدايي «حرمت و خدمت از ديدگاه شيخ صفي الدين اردبيلي(اردبيللي شيخ صفي نين گؤروشوندن سايقي و قوللوق)» مقاله اوخوماغي؛ بو جناب فارس ديللي ايدي و قورولتايين سون بؤلومونده، فارس تاري ايله توركجه چاليب اوخودو
  آشيقلارين چاليب اوخوماقلاري
• 
  
  محمدصادق نايبي نين «معرفي يكي ديگر از قسمتهاي قارا مجموعه(قارا مجموعه نين باشقا بير بؤلوملرينين تانيتماسي)» مقاله اوخوماغي (سايين نايبي ايله بير بيلي يورد دا درس اوخويارديق؛ قورولتايين سونوندان اونونلا گؤروشدوق، ايكي ايل بوندان اؤنجه ، خالخاللي ماللا محمدباقيره گؤره، آراميزدا اينتئرنتده سؤزوموز چيخميشدير! نايبي دئميشدي او مييانالي دير و من ده دئييرديم يوخ، او خالخاللي ايميش! و البته دونن باريشديق!)
• 
  
  سيد حيدر بياتين «رساله عقايد اولياي سبعه، ستاره درخشان از منظومه قارا مجموعه(يئددي اوليانين ايناملاري ريساله سي، قارا مجموعه دن پارلاق بير اولدوز)» مقاله اوخوماغي؛ حؤرمتلي سييد حيدر بياتلا تكجه آلما يولو وئبلاق ايله تانيش ايدم و دونن ياخشي بير فورصت اله دوشدو كي بو سايقيلي يازاري و البته قوم دا ياشايان، باشقا آذربايجان كولتورو يولوندا چاليشقانلاري ياخيندان گؤروب ، ايرادت گؤسترم.
• 
  
  محمدرضا كريمي نين «قارا مجموعه» آدلي مقاله اوخوماغي
• 
  
  سون سؤزلري آپارماق و دوكتور دوزگونون دوغوم گونونو قوتلاييب و اونون آغيرلاماسي، او و قارا مجموعه يه گؤره مقاله اوخويانلارا آنيت لئوحه سي وئرمك
  
  سالديغيم گؤرونتونو ده آخشام بورا قوياجايام! موبايليمين كابلي يانيمدا دئييل(بير گوندن سونرا گونجه لندي).