منجه بو آنادولو توركجه‌سي‌نين بؤيوك ادبي اثرلريني فارس ديلينه چئويرن آذربايجانليلار، آذربايجان توركجه‌سينه اؤنملي قوللوق ائتمه‌ميش، يا ائده بيلمه‌‌ميشلر و چوخلو فارس ديلي ادبياتيني زنگينلشديريبلر. نه‌دن ايسه نه دير بيلميرم. آنجاق بوگون
آيدين فيرنگي‌نين بلاگي واسيطه‌سي ايله "رضا سيدحسيني" آدلي بير مترجم ايله تانيش اولدوم. اورادان بير موصاحيبه يه يؤنلديم. بو مصاحيبه‌ني يوسوف انصاري جنابي ائلهييب و "
گفتگوي منتشر نشده با زنده‌ياد رضا سيدحسيني (رحمتليك رضا سيدحسيني ايله ياييملانماميش بير دانيشيق)" باشليغي ايله يازميشدير. بو يازي نين باشلانغيجيندا مصاحيبه‌ني آپاران دئيير كي رضا سيدحسيني اؤزو اؤنردي كي دانيشما توركجه السون، آنجاق من بونو فارسجايا چئويريب ياييرام. من ايسه دانيشيغي اوخوماميش علي‌الحساب بئله بير يوروم قويدوم: "
اولورسا اونونلا اصل توركجه آپارديغينز دانيشيغي دا يايين. عادت ائله ميشيك هر نه يي فارسجا يازاق سونرا تقصيري ييخيريق خالقين بوينونا اللر وار".
دانيشيغين بيرينجي سوال و جوابي چوخ ياخشي و اؤنملي ايدي! چوخ جاليب دير كي رضا سيدحسيني حتي قوزئي آذربايجان طرفيندن ايسه خطر احساس ائلير و بو خطري فارسلاشماق ايله يان-يانا قويور! و باشقا طرفدن بئله دوشونورموش بيزيم ديليميز توركييه ديلي كؤلگه‌سينده حذف اولابيلر! حالبوكي يولداشلارين بيري‌سي دئميش كيمي، آناديليميزه هولا قوشوبلار گئديب ايشينين دالينا! اونلاردان بير شئيلر اؤيرنمه‌سه‌يديك نه اولاردي تانري بيلير! يوروم دا دئديگيم كيمي اصل موصاحيبه توركجه ايميش و من بير داها اونو گرك توركجه‌يه چئويرم (فارسجا دانيشيق يازينين سونوندا):
انصاري: بيرينجي سورغوم آذربايجان توركلرينين آنا ديلي حاققيندا دير. سيز ايستانبول توركجه‌سيندن چوخلو ترجمه‌لر ائدن بير يازار كيمي، و اؤز آناديلينيز ايسه آذربايجان توركجه‌سي اولاراق، اؤز آناديليميزه يازماق دغدغه‌سي اولانلارا نه اؤنريرسينيز؟
سيدحسيني: آناديليميز اوچ ياندان خطر ده دير و اوچ دسته دن ضربه يئيير. بير قروپ، دوز توركييه‌كيمي يازماق ايسته‌يه‌نلرديلر. هن، توركييه‌نين گليشميش ادبياتي واردير، آنجاق بيز اونلارا قاتيشابيلمريك و بئله اولورسا، آرادان گئده‌ريك. نه‌دني ايسه يوخدور. اوندان باشقا، توركيه ده بير عجيبه اولاي اوز وئريب و ديللري ده‌ييشيلميشدير؛ او دا بو اليفبا كؤلگه‌سينده اولموش. ياني ديل يوموشانميش و توركييه ديلينده خ و ə و ... يوخدور. بلي، بو اؤزو ايچين اينجه‌له‌نميش بير ديلدير و اؤز شكيلين الدن وئريب. بيز كي اونلار كيمي دانيشميريق! البته اونلار بيزه ساري گلنده، ديللري آذربايجان توركجه‌سينه ياخينلاشير. ياخشي ديلدير، آما اؤزلرينه.
ايكينجي دسته قوزئي آذربايجاندا دانيشيلان ديلين يانداشلاري‌ديرلار. اونلار ديلي بيزيم ديله ياخين‌دير (ياواش ياواش قورخورارم سيدحسيني اردبيلين آغزينا دا بير ديل دئيه!)، آنجاق اونلارين ديلينده آوروپا-اوروس ائتگي‌سي واردير.
ان پيسي ده، رسمي اورقانلارين توركجه-فارسجاني بيربيرينه قاتماغي‌دير و من بيلميرم بو ايشين فايداسي نه‌دير. ياني بو يورد دا، بو اوچ دسته، باعيث اولموشلار اؤز آناديليميز اونودولسون و گئرچكده بو حئييف‌دير. من بو يورد دا "صالح عطايي"يه وئرديگيم ده‌ير، اونون اؤز ديليميزين قيمتي‌ني بيلمك، و اؤز ديليميزده اوسلوب يئيه‌سي اولماق دير و بو چوه اؤنملي‌دير. بونا باخماياراق كي بئله تجربه آز اله گليب.
صالح "منيم آدلاريم" آدلي بير رومان يازيبدير. نئچه واخت بوندان قاباق تبريز ده بو كيتابي گؤردوكدن سونرا ، اوتوردوم و اونون بير فصليني چئويرديم(بو رومانين ترجمه‌سي آسان دئييل) كي چوخ دا تميز چيخدي. بدبختليك بورادا دير كي من تزه‌ليك‌ده اؤز اطرافيما تؤكولن كيتابلار و يازيلاري ايتيريب و حوصله ائتميرم اونلارا بير نظم وئريب دوزه‌م. من صالحين گلجه‌يينه اومودوم وار. آنجاق تكجه بير الدن سس چيخماز. گرك صالح كيمي آداملار تاپيليب و ياواش ياواش بو ديلده ادبيات آرايا چيخا. هردن صالح اؤز آناديليميزدن بير سؤزجوك دئيير و من او اونوتموش حاليندا اولاراق، او كلمه‌ني ائشيدنده كئف ائليه‌رم! بو اوچ اولاي باعيث اولوبلار اؤز ديليميزن اونودولسون.
تصادفا، غولامحسين ساعدي او چاغ منه دئدي سن چوخ ياخشي توركجه يازيرسان. من ايستانبول توركجه‌سينه تسلطومون اولماغينا باخماياراق، آما اؤز ديليميزه ده يازارديم.
ايندي ائله بو دانيشديغيم ديل –آذربايجان توركجه‌سي- همن راديو توركجه‌سينه اوخشايير. چون دادانميشام و بيزيم طرف ده ياخشي دانيشيب ، يازماغين اساسي تمرين ايسته‌يير. آسان دئييل، و ديلي خاراب ائله‌ميشلر و آدام گئرچك‌دن تعجب ائله‌يير صالح عطايي نئجه، بو ياخشي‌ليق دا يازير. *
"شجاع الدين شفا"ني كي چوخوموز بيليريك نه آشيري شوونيست و آنتي توركلرين بيري‌سي ايميش. سون سورغو نون جوابيندا رضا سيدحسيني، شجاع الدين شفا يا گؤره بو سؤزلري دئييب:
ترجمه حال و حوصله ايسته‌يير. ترجمه ياشامي اداره ائتمه‌يير. آنجاق بير سايي چاليشيرلار ترجمه‌ني چؤرك آغاجي ائتميشلر. تاسسوف ايله ايشله‌ديكلرينين چوخلوغونو باخمايارق، چئويريلري تميز چيخمير... "شجاع‌الدين شفا"نين يادينا دوشدوم. شفا قومارباز ايدي و پولا احتياجي وار ايدي. هميشه اوتوروب دونياليق اثرلري خاراب ائله‌ردي و تئزتئز چئويرردي. بير واخت گؤردوم، پهلوي درباري بونو آپاردي كولتورل مشاور ائله‌دي و من دئديم پهلوي درباري عؤمرونده بير دفه اؤلكه‌نين ادبياتينا قوللوقچولوق ائتسه، ائله او دا بو دور كي ايرانين ادبياتيني شفانين اليندن نيجات وئردي. **
آنجاق كاشكي رضا سيدحسيني ياشاماق حاليندا اولايدي و من اونا اؤز باخيشمي بئله دئيه‌رديم: اتفاقا شفانين حوكومت ايچينه گيريب و كولتورل مشاوره وئرمه‌سي توركلرين ضررينه اولوب! او اوتوروب بير بوجاخ دا اؤزو ايچين چئويرسه‌يدي، بوندان ياخشي ايدي كي ميليونلار توركون آناديلي و وارليغي‌ني سيستئماتيك چئويريب، آسيميله ائتمه‌سينه چاليشسين!
هر حال دا تانري سيدحسيني‌يه رحمت ائله‌سين. ياخشي موصاحيبه ايدي.
يازيدان سونرا:
گؤردوم ايمله‌شك بلوقو دا بو موصاحيبه‌يه توخونموشدور. رضا سيدحسيني‌‌نين " آناديليميز اوچ ياندان خطر ده دير" سؤزونه گؤره، تكجه بير قيسا و اويغون باشليق‌دا سوروشوب كي: "
سيز هانسي ياني توتدونوز؟"!
----------------------------------------------------------------------
* -
انصاری: اولین سؤالی که دارم درباره‌ی زبان مادری ما ترک‌های آذربایجان است. شما به‌عنوان کسی که از زبان ترکی استانبولی ترجمه‌های زیادی کرده‌اید و زبان مادری خودتان ترکی آذربایجانی است، چه راهکارهایی برای کسانی که دغدغه‌ی نوشتن به زبان مادری خودمان دارند پیشنهاد می‌کنید؟
سیدحسینی: از سه ناحیه، زبان مادری ما در خطر است. یکی، کسانی که می‌خواهند ما عین ترکیه بنویسیم. بله، ترکیه ادبیات پیشرفته‌ای دارد ولی ما نمی‌توانیم قاطی آنها بشویم و اگر این اتفاق بیفتد، اصلاً حذف خواهیم شد. دلیلی هم ندارد. گذشته از آن، یک حادثه‌‌ی عجیب در ترکیه اتفاق افتاده است و این زبان تغییر یافته است؛ آن هم فقط در سایه‌ی این الفبا. یعنی زبان نرم شده است و مثلاً دیگر در زبان ترکیه خ وجود ندارد و یا ا و یا... بله این زبان زبان ظریفی است برای خودش، ولی شکل خودش را از دست داده است. ما که مثل آنها صحبت نمی‌کنیم! البته وقتی آنها سمت ما می‌آیند زبان آنها هم تا اندازه‌ای به زبان ترکی آذربایجانی نزدیک می‌شود. زبان خوبی است، برای خودشان.
دسته‌ی دوم کسانی هستند که طرفدار زبان آذربایجان شمالی هستند. زبان آنها به زبان ما نزدیک است، منتهی، تأثیر زبان اروپایی- روسی در زبان آنها وجود دارد.
از همه بدتر، دستگاه رسمی است که ترکی و فارسی را قاطی هم می‌کند و من نمی‌دانم این کار چه فایده‌ای دارد. یعنی در این سرزمین، این سه دار و دسته، باعث شده‌اند زبان مادری خودمان فراموش شود و این واقعاً حیف است. من در این سرزمین ارزشی که برای «صالح عطایی» قائل هستم، این است که او قدر زبان خودمان را می‌داند و در زبان خودمان صاحب سبک است و این خیلی مهم است. با اینکه این تجربه خیلی کم اتفاق افتاده است.
صالح رمانی به اسم «نام‌های من» نوشته است. چند وقت پیش در تبریز نشسته بودیم که این کتاب را نگاه کردم ـ ترجمه‌ی این رمان آسان نیست ـ نشستم یک فصل از رمان را ترجمه کردم و خیلی هم تمیز درآمد. بدبختی این است که من تازگی‌ها کتاب‌ها و نوشته‌هایی را که دوروبر میزم می‌افتند گم می‌کنم و حوصله هم نمی‌کنم نظمی به آنها بدهم. دوست دارم این ترجمه را پیدا کنم و به‌عنوان نمونه، حرفی که می‌زنم آن را ارائه بدهم. من به آینده‌ی صالح خیلی امیدوار هستم. ولی متأسفانه یک دست صدا ندارد. باید کسانی مثل صالح پیدا بشوند و کم‌کم در این زبان، ادبیات به وجود بیاید. گاهی صالح کلمه‌ای از زبان مادری خودمان می‌گوید و من که این کلمه را فراموش کرده‌ام، با شنیدن آن کلمه کیف می‌کنم. نفوذ این سه مورد باعث این مسئله شده است که زبان مادری ما فراموش بشود.
تصادفاً غلامحسین ساعدی در آن زمان به من می‌گفت تو خیلی خوب ترکی می‌نویسی. من با اینکه به طور مسلط ترکی استانبولی را بلدم، ولی به زبان خودمان هم می‌نوشتم.
حالا همین زبانی که من دارم با آن حرف می‌زنم ـ ترکی آذربایجانی ـ به همان ترکی رادیو شبیه است. چون عادت کرده‌ام و از طرف ما هم درست صحبت کردن و نوشتن به تمرین اساسی نیاز دارد. آسان نیست و زبان را خراب کرده‌اند و آدم واقعاً تعجب می‌کند چطور صالح عطایی می‌تواند به این خوبی بنویسد.
** - ترجمه حال و حوصله می‌خواهد. ترجمه زندگی را اداره نمی‌کند.
منتهی بعضی‌ها که تلاش می‌کنند از راه ترجمه زندگانی کنند متأسفانه آن‌قدر کار می‌کنند که ترجمه‌های‌شان تمیز در نمی‌آید... یاد «شجاع‌الدین شفا» افتادم. شفا قمارباز بود و اغلب به پول نیاز داشت. مدام می‌نشست توی آثار جهانی خراب‌کاری می‌کرد و تندتند ترجمه می‌کرد. یک وقت دیدیم دربار پهلوی این را برد کرد مشاور فرهنگی دربار و من گفتم دربار پهلوی در عمرش اگر یک خدمت به ادبیات این مملکت کرده باشد، آن این است که ادبیات ایران را از دست شفا نجات داد.
