دیدگاه یک زبانشناس بلژیکی درباره زبان ترکی – قسمت دوم

قسمت اول:

http://anayurdumla.blogspot.com/2007/01/blog-post_26.html

ترجمه اصل متن ترکی نوشته شده توسط جان واندئوال:

دیدگاهم درباره زبان ترکی

از دوستان گرامی با نامهای "سابان گول" و "احمد"، که به سؤال من در مورد جملات مرکب(قارماشیق جومله لر)، پاسخ دادند تشکر می کنم. تجزیه و جدانمودن جملات مرکب به جملات کوچکتر، کار خوبی است. این کار موجب معنی و مفهوم یافتن ساده تر جملات مرکبی است که با جملات جدا شده و کوچکتر شروع می شوند. اما به نظرم، نقطه ضعف آن، عدم رسانایی و توضیح لازم است که آن هم به کیفیت و چگونگی خلق ساختار مرکب از پیوستن و ترکیب جملات کوچکتر، بر می گردد. در ادامه، برای حل این مسأله و به منظور تشخیص ساختارهای مرکب، روشی پیشنهاد خواهم داد.
می خواهم نظر خود را در مورد جمله سازی از طرق مختلف و با ترکیب جملات کوتاه، از روی درک آنها و همچنین ادای آنها توسط شخصی که زبان مادری اش ترکی است، بیان کنم. تلاش مورد اشاره برای جمله سازی در بعضی از مکالمه کنندگان ضعیف و در برخی دیگر با درجه ای کم ممکن است بیشتر باشد. در موقعیت اخیر، ساختارهایی از زبان که مطرح می شوند، توانایی های عالی ذهن انسان را به شکل بسیار خوبی نشان می دهند. در بررسی زبانهای متعددی که از گروههای مختلف زبانی به عمل آورده ام، تا به حال در هیچ زبانی به اندازه ساختارهای جادویی و شگفت انگیز جملات مرکب موجود در زبان ترکی، با ساختارهای مشابهی مواجه نشدم. در صورتی که اجازه احساساتی بودن را به من بدهید، بعضی اوقات با خودم می گویم: « ای کاش چامسکی هم در دوران جوانی ترکی یاد می گرفت، مطمئنم که در آن صورت، زبانشناسی معاصر نه درباره زبان انگلیسی، بلکه بر اساس زبان ترکی شکل می گرفت.
به موضوعمان، یعنی روش پیشنهادی مورد نظرم برگردیم (به مثال زیر که یک جمله خبری مرکب می باشد توجه کنید):
"حادثه حاقدا بحث ائله مک اوچون، یوکسک درجه لی وزیرلرین قاتیلدیغی عاجیل توپلانتییا چاغیریلان سیویل هاواچیلیق وزیری حوسئین، هاوا ترافیک کونترل مرکزینی آرایان بیر کیشی نین، اوچاغین قاچیریلدیغینی سؤیله مه سینین یانلیش آلارما(آژیره) سبب اولدوغونو سؤیله دی."
(«حسین وزیر هوانوردی کشوری، فراخوانده شده به گردهمایی فوری جهت بحث در مورد حادثه که وزرای رده بالا نیز در آن شرکت کرده بودند، گفت: "اعلام ربوده شدن هواپیما توسط شخصی که به دنبال مرکز کنترل ترافیک هوایی بود، باعث به صدا در آمدن استباه آژیر شد."»؛ "آژیر اشتباهی، باعث ترس شد"؛ NTVMSNBC، 2001/10/3 )

سعی خواهیم کرد تا ساختار این جمله مرکب را برای دانشجویانمان به بهترین شکل ممکن نشان دهیم. تکه های جداشده ساختار را به صورت زیر نشان می دهیم(فعلا 3 کلمه نخست را در نظر نمی گیریم):
+ فاعل معلوم (بلیرتیلی فاعیل)
ا مفعول (توملج)
+ فعل (ائیله م)
بدینگونه، تعداد جملات کوتاهی که در دست می باشد، هفت عدد خواهدبود. برای نشان دادن اینکه این جملات کوتاه در جملات دیگر در نقش فاعل، مفعول و ... هستند، آنها را شماره گذاری می کنیم. شماره های زیر را به علت موقعیت قسمتها در در ساختار مرکب انتخاب کردم (ممکن است شماره گذاری مناسبتری نیز پیشنهاد گردد). برخی از قسمتها را که به علت ارتباطات صفت-فعل حذف شده بودند، دوباره افزودم:
"سیویل هاواچیلیق وزیری حوسئین" در موقعیت شماره 1، "توپلانتی" با شماره 2، و "کیشی" در جای چهارم با همان ترتیب می توانستند افزوده شوند، ولی به علت تناسب در موقعیت آموزشی و هدفم و همچنین جلوگیری از پیچیده تر شدن موضوع برای دانشجویان، صرفنظر نمودم:

1 + سیویل هاواچیلیق وزیری حوسئین (حسین، وزیر هوانوردی کشوری)
ا عاجیل توپلانتییا (به گردهمایی فوری)
+ چاغریلدی (فراخوانده شد)

2 + یوکسک درجه لی وزیرلر (وزرای رده بالا)

ا توپلانتييا (به گردهمایی)

+ قاتيلدی (ملحق شد)

3 + سيويل هاواچيليق وزیری حوسئين،

ا ” 7 ” نی

+ سؤيله دی. (گفت)

4 + کیشی (نفر)

ا هاوا ترافيک کونترول مرکزينی (مرکز کنترل ترافیک هوایی را)

+ آرادی (جستجو کرد)

5 + بير کيشی (یک نفر)

ا ” 6 ” نی (را)

+ سؤيله دی (گفت)

6 + اوچاق (هواپیما)

+ قاچيريلدی (ربوده شد)

7 + "5"

ا يانليش آلارما (آژیر اشتباه را)

+ سبب اولدو (سبب شد)

با استفاده از همان شماره گذاری، ساختار مرکب را به شکل زیر می توان نشان داد؛ کلمات به صورت سطر به سطر هستند و با خواندن آنا از راست به چپ، جمله اصلی را دوباره به دست می آوریم:


1 + (سيويل هاواچيليق وزیری حوسئين)

ا 2 + یوکسک درجه لی باخانلارين

اا (توپلانتييا)

ا + قاتيلديغی

ا عاجيل توپلانتييا

+ چاغريلان

3 + سيويل هاواچيليق باخانی حسئين،

ا 4 + (کيشی)

اا هاوا ترافيک کونترول مرکزينی

ا + آرايان

ا 5 + بير کيشی نين،

اا 6 + اوچاغين

اا + قاچيريلديغينی

ا 7 + سؤيله مه سینين

اا يانليش آلارما

ا + سبب اولدوغونو

+ سويله دی.

جهت نشان دادن ساختارهای مرکب نه چندان پیچیده، می توان از پرانتز استفاده کرد:
بیر کیشی (اوچاغین قاچیریلدیغی)نی سؤیله دی.
ولی هنگامی که جملات خیلی پیچیده باشند، استفاده از پرانتز، برای خارجی(غیر ترکها)یی که سررشته ای از زبانشناسی ندارند، راه حل مناسبی نخواهدبود. این در مثال زیر مشخص شده است:

((یوکسک درجه لی دوزئی باخانلارين قاتيلديغی) عاجيل توپلانتييا چاغريلان) سيويل هاواچيليق باخانی حوسئين، (((هاوا ترافيک کونترول مرکزينی آرايان) بير کيشی نين، (اوچاغين قاچيريلديغينی) سؤيله مه سينين) يانليش آلارما سبب اولدوغونو) سؤيله دی.

در ارتباط با راه حلی که سعی کردم توضیح دهم، چگونه فکر می کنید؟ اگر می خواهید، معلومات بیشتری نیز می توانم بدهم.

با احترام و آرزوی سلامت شما
Johan Vandewalle

ترجمه به فارسی: آیدین. ک