دیدگاه یک زبانشناس بلژیکی درباره زبان ترکی

نمی دانم چفدر با زبانهای برنامه نویسی کامپیوتری آشنا هستید؛ فرض کنید کسی که توانایی کار با دات-نت و sql server 2005 ... را دارد و یک کامپیوتر پنتیوم چند مگاهرتزی هم داشته باشد، بیاید با همان کامپیوتر و فاکسپروی تحت سیستم داس، یک سیستم اطلاعاتی طراحی و پیاده سازی کند! خوب، یا طرف یک احمق است که این امکان ندارد؛ چون یک احمق که نمی تواند این چیزها را یاد بگیرد! و یا اینکه به دلایل و حواشی دیگری، همچون آلودگی ویندوز کامپیوتر به ویروسها و ... ، مجبور به این کار شده است.
فکر می کنم زبانهای مختلف بشری هم تقریبا مانند زبانهای کامپیوتری هستند و البته خالقان غربی کامپیوتر هم این را بیان کرده اند.
همه می دانند که عادت ترکهای ایرانی به فارسی نویسی و عدم یادگیری علمی ادبیات زبان ترکی، باعث شده که آنها موقع صحبتهای روزمره، از جملات صحیح و مرکب ترکی استفاده نکنند.

دیروز وقتی که این جمله را توسط یکی از دوستان که می خواست مؤدبانه و علمی صحبت کند(!)، شنیدم، مصمم به ترجمه مطلبی به فارسی شدم که خواهید خواند: "او داغلار کی باشلارینا قار یاغیبدیر...". تمام کلمات ترکی است ولی انگار ترکی نیست! اگر او ترکی واقعی صحبت می کرد باید می گفت: "باشلارینا قار یاغمیش داغلار..." یا "باشی قارلی داغلار...". البته من هم موقع نوشتن به ترکی، ناخواسته چنین خطاهای فاحشی می کنم که سعی در بهبود این اشتباهات را دارم.
شرایط ترکهای ایران هم شاید قابل مقایسه با مورد فوق الذکر باشد. البته زبانم لال فارسی زبان عقب مانده ای نیست، بلکه ترکی قابلیتهای بسیار بیشتری دارد و یک ترک 6 ساله هنوز پا به مکتب و مدرسه نگذاشته، او را از این مسأله بی خبر نگه داشته می شود و فکر می کند که ترکی فقط برای صحبت در خانه و کارهای غیر اداری و غیر علمی است. و این تفکر همانند آلودگی ویروسی است که گفته شد.
انگار اعتماد به نفس ما آنقدر پایین است که باید حتما یک فرد ثالث(مخصوصا یک فرد فرنگی) بیاید و بگوید، بابا بیا و خودت را باور کن! چرا نمی دانی که چنینی و چنانی؟ و ما هم با خجالت، شرمندگی، تعارف و با خیال اینکه دنیا به آخر رسیده می پذیریم که بله شما درست می گویید، ولی جانم به قربانت حالا دیر شده و کار از کار گذشته و غیره و غیره. بعد می آییم هی تأسف می خوریم که چرا چنین شده و هی به ویروسها فحش می دهیم و البته ویروسهای پررو هم تکثیر کارشان را ادامه می دهند و ما را متأسفتر می کنند.
غرض از این مطالب که شاید اکثر آن بی ربط باشد، این است که اخیرا در سایت یئنی سس که واقعا می خواهد از آنتی ویروسهای آذربایجان باشد، مطالبی در مورد حرفهای شخص ثالثی به نام جان واندئوال درج شده است. این مطالب که در مورد "جملات مرکب و پیچیده ترکی" است توسط خانم لاله جوانشیر از ترکی استانبولی به ترکی آذربایجانی ترجمه که نه، تغییر وئرژن و به بیانی دیگر ساده تر شده است! حال من می خواهم به صورت بسیار ساده تری در آورم تا برای کسانی که ترکی خواندن برایشان سخت تر می نماید، هم قابل درک شود.
امیدوارم که ترجمه خوبی از آب در بیاید و مفهوم اصلی تغییر نیافته باشد. فکر می کنم، ترجمه جملات مرکب و پیچیده ترکی به زبانهای دیگر یکی از سخت ترین ترجمه های ممکن باشد.

دیدگاهم درباره زبان ترکی
جان واندئوال
Johan Vandewalle

... "می خواهم نظر خود را در مورد جمله سازی از طرق مختلف و با ترکیب جملات کوتاه، از روی درک آنها و همچنین ادای آنها توسط شخصی که زبان مادری اش ترکی است، بیان کنم. تلاش مورد اشاره برای جمله سازی در بعضی از مکالمه کنندگان ضعیف و در برخی دیگر با درجه ای کم ممکن است بیشتر باشد. در موقعیت اخیر، ساختارهایی از زبان که مطرح می شوند، توانایی های عالی ذهن انسان را به شکل بسیار خوبی نشان می دهند. در بررسی زبانهای متعددی که از گروههای مختلف زبانی به عمل آورده ام، تا به حال در هیچ زبانی به اندازه ساختارهای جادویی و شگفت انگیز جملات مرکب موجود در زبان ترکی، با ساختارهای مشابهی مواجه نشدم. در صورتی که اجازه احساساتی بودن را به من بدهید، بعضی اوقات با خودم می گویم: « ای کاش چامسکی هم در دوران جوانی ترکی یاد می گرفت، مطمئنم که در آن صورت، زبانشناسی معاصر نه درباره زبان انگلیسی، بلکه بر اساس زبان ترکی شکل می گرفت...»"
جان واندئوال متن بالا را به طور کامل به زبان ترکی نوشته است.

جان واندئوال(Johan Vandewalle) کیست؟

روز 15 فوریه در بلژیک چشم به جهان گشود؛ 34 زبان و لهجه را می داند و یکی از بزرگترین زبانشناسان دنیا است. هنگام بیان چگونگی ایجاد علاقه اش به آن زبانها، می گوید که با زبان ترکی برای اولین بار در سال 1973 و در سفر به استانبول آشنا شد؛ وی می افزاید: "آن موقع 13 سال داشتم. در آن سفر، مهماندوستی مردم تأثیر زیادی بر من گذاشته و موجب آموختن ترکی توسط من شد. مدت کمی پس از فراگیری زبان ترکی، نسبت به ساختار ریاضیاتی(ساختار مکعبی اصوات ترکی) متحیر و مصمم به بررسی و آنالیز پیشرفته تر زبان ترکی شدم". واندئوال پس از بازگشت به بلژیک نیز با علاقه و همت بیشتری نسبت به زیان ترکی ادامه داده و مدتی بعد هم همزمان با فراگیری ترکی اوغوز و اویغور باستانی، به بررسی الواح و یادبودهای اورهون پرداخت.

زبانهایی که جان واندئوال می داند

طبق اظهار واندئوال، او در کنار زبانهای فلاماندی، لاتین، انگلیسی، آلمانی و ترکی، فارسی، عربی معاصر، روسی، عثمانی، عربی کلاسیک و اسلاو قدیم را نیز آموخته است. وی می گوید، به دنبال علاقه اش به ترکی ]و فراگیری علمی آن[، لهجه های اؤزبکی، قزاقی، قرقیزی، ترکمنی، آذری، اویغور، تاتاری، باشقورتی، تووا، اورهون، اویغور باستانی، کومان، چاغاتایی ترکی و همچنین تاجیکی را نیز به خودی خود یاد گرفته است. واندئوال که در نتیجه شرکت در کلاسهای عربی، عربی مصر و فاس را فراگرفته، می گوید تنها به دلیل استفاده در سفرهایش، ایتالیایی، آرناوودی، یونانی، هندی، اردو و فین(فنلاندی) را نیز آموخته است! وی همچنین به دلیل علاقه صرف، زبانهای گائلیک(زبانهایی رایج در ایرلند و اسکاتلند)، ژاپنی، سواحیلی، صربی را نیز تا حدی یاد گرفته است که کتابهای نوشته شده به آن زبانها را می تواند بخواند و درک کند.
واندئوال با تأکید بر ارزشمند بودن زبان آموزی، هدف خود را، اشتراک این ثروت را با انسانها و آموزش آن را نیز به افراد دیگر، می داند.
او با اشاره به اینکه در مسابقه ای در سال 1987، با صحبت کردن به 22 زبان زنده دنیا، عنوان کسی را که بیشترین تعداد زبان را در بلژیک می داند، از آن خود کرده است. وی می گوید: " اما هدفم و آرزویم، رکوردشکنی نیست؛ پس از به وجود آمدن اراده، زبانی وجود نخواهد داشت که نتوانید یاد بگیرید."
واندئوال که هم اکنون رییس "مرکز آموزشی زبانها و فرهنگی شرقی(Oriental)" در بلژیک بوده و مشغول به تدریس و آموزش دروس ترکی و عربی در سطوح مختلف مکالمه می باشد، خاطرنشان کرد، توسط مرکز مزبور، برای افرادی که در کشورهای دیگر زندگی می کنند و مایل به فراگیری زبان ترکی هستند، سایت اینترنتی “TurkceKent” و برای افرادی که علاقمند لهجه های مختلف ترکی هستند، سایت “Turkcestan”، آماده و راه اندازی شده است.

ترجمه اصل متنی که توسط خود جان واندئوال به ترکی نوشته شده و در مورد بررسی جملات مرکب ترکی می باشد، در نوشته بعدی درج خواهدشد.