ساوالانین ایستی سولاری

Xiyav - 2007 March

یئنی ایل تعطیللرینده، دؤرد ایلدن سونرا بیر ده ساوالانین اته یینده کی دوغال گؤزللیکلرینی گؤره بیلدیم. بو دؤنه نین اؤزللیگی بو ایدی کی ساوالانین قوزئیینه گئدیب خییاو(میشگین شهر) بؤلگه سینده گؤردوم. گتیردیگیم شانس دا بو ایدی کی یاخشی زمان اورایا گئتدیک، یوخسا بایرام تعطیلاتینین ایکینجی یاریسیندا سویوغویلا قارشیلاشاجاقدیق. ایندی یاز ایلکی نین 9ـجو گونودور و شاختایا گؤره ائشیگه چیخماق اولمویور...

بئش باجیلار (Beş Bacılar)

قدیم یولداشلار ایله یولا دوشدوک، گئجه سارایین(سرعین، سرعئین) دا کی "بئش باجیلار" معدنی ایستی سویونا گئتدیک؛ شاختا و هاوانین سویوخلوغو و باشقا طرفدن گاموش گؤلو و "مجتمع آبدرمانی ساوالان"ـین اوستو اؤرتولو اولماماغینا گؤره مجبور اولدوق بئش باجیلار گؤلونده چیمک! اورانین شولوقلوغو و سوروملولارین ساغلاملیق(بهداشتی) مسأله لره یئتیشمه مه یی باعیث اولموشدو اورانین سویونماق یئری(رختکن) و یویونجاقلاری چوخ پیس و اییرنج دورومدا اولسون. هر حالدا اورادا اوزدوک، چیمدیک و قیزیندیق! البته آداملارین سایی سی او قدر چوخ ایدی کی ایستخرین ایچینده ترپه نمک ده اولموردو! سارایین اون – اون بئش ایل بودنان اؤنجه تکجه یایلار شولوغ اولاردی، آما ایندی بئله دئییل و همیشه اورا دولودور اویان بویاندان گلن معدنی ایستی سو سئورلره. ساوالانین گونئیینده یئرله شن سارایین اولوب یاتیریم(سرمایه) جذب ائدن قوطبو و دولوب هوتئل و آلیش وئریش مرکزلرینه و گئتدیکجه، آرتیق قالدیریلیر و اینکیشاف ائدیر.

قه‫ینرجه (Qəynərcə)

گئجه اردبیل ده یاتیب، گون چیخاندان سونرا اردبیلین بال-قایماغینی یئییب و بو دفه ساوالانین قوزئیینده و خییاوین اون کیلومئترلیگینده کی "قه‫ینرجه" یه ساری یولا چیخدیق. بو من ایچین چوخ سئویندیریجی ایدی؛ چونکو اردبیل آدلی اوستانیندا تکجه میشگین شهر(خیاو، خییاو) بؤلگه سینی گؤرمه میشدیم. خییاوین دوخسان کیلومئترلیک یولونو بیلمه دیم نه جور بیتدی. بیر شئی ده من ایچین چوخ سئویندیریردی و او دا بورالاردا کی آدلارین آز دئئیشیلمه سی ایدی: "شیروان دره سی" دره شیروان، "قوتور سویی" آب قطور، " قه‫ینرجه" آب جوشان و ... اولمامیشدیلار!! کیوی و خالخال دا کی اویون قالماییب چیخاردیبلار: بوزلوق اولوب یخگان، دلیکلی داش اولوب سنگ سوراخ، روستم داشی اولوب سنگ رستم، داش حامام اولوب حمام سنگی و ایستی سو اولوب آبگرم!! بیر آز دان "آرپا چایی" دا اولار "جورود"، دینجه له ریک! البته بو مسأله نیسبی دیر و آذربایجانین بوتون یئرلرینده بو آد دئییشمک سییاستی آز-چوخ هر یئر ده ایجرا اولونور و کسینلیک(قاطعیت) ایله دئمک اولماز خییاو دا بو ایش اولماییب، چونکو میشگین شهری قاپی مئیدانلارین بیری سینده قیزیل آی(هلال احمر) طرفیندن قورولموش چادیرلاردا کی "نوروزی استقبال ائدن و یول گؤسرنلر" ، "سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل" طرفیندن یاییلمیش بوروشورلارداکی کاغاذلاردا، گؤرمه لی و تاریخی یئرلرینین آدلارینی اکثرا فارسجا یازمیشدیلار: "سنگ عقاب"، شروان دره"، "سبلان" و ... البته هر حالدا اللری آغریماسین! بو بوروشورلاری بیر یئره ییغمافلا، آذربایجانین چیخی بؤلگه لرینده گؤرمه لی و تاریخی یئرلریندن بیر توپلو دوزه تمک اولار و آلقیشلامالی دیر.

قارتال داشی(سنگ عقاب)نین آدینی چکدیم، خییاو چایی نین قیراغیندا کی "اورمان پارکی"(پارک جنگلی مشکین شهر) ده کی گؤدوغو بیر گؤرمه لی داش یادیما دوشدو." قه‫ینرجه" یه گئتمکدن اؤنجه بورادا اوجاق قوروب و ناهار یئدیک و من نئچه دنه عکس سالدیم. فیکر ائلیرم بو داش، خییاولی لار ایچین عادی دیر و باشقا یئرلردن گلنلر ایچین گؤرمه لی دیر:

سالدیغیم عکسلره باخسینیز یئره تؤکولموش آشقاللاری دا گؤره بیلرسینیز! یازیقلار اولسون! حئییف دئییل می بو گؤزل طبیعت؟...

ناهاردان سونرا خییاوین گونئیینه ساری یولا دوشدوک و یئتیشدیک "قه‫ینرجه" یه. یولداشلارین بیری سینین دئییشی کیمی، آدام آللاهین عظمتلی و عجیب یاراتدیقلاریندان باش چیخارتمیر. ساوالانین اتکلری قار ایله دولودور و ساوالانین اؤزو بولوتلار آراسیندا ایتمیشدیر، آنجاق " قه‫ینرجه" نین بولاغیندان سولار " قه‫ینه‫ییر" و چیخیر.
بو بولاغین یاراشیقلی و گئرچک آنلام دا بیر آدی واردیر. دئییرلر بو سو آذربایجانین ان ایستی معدنی سویو دور. بیر آز قورخدوق بو سویا گیرمک اولماز. بولاغین سولاری لوله ایله، یوللانیردی یئنی دوزه‫لمیش تأسیسات و ایستخر تیکینتی سی نین ایچینه.
موسافیرلرین سایی سی "سارایینـ"ـا گؤره چوخ آز ایدی و قادینلار و کیشی لر نؤبتی ایستخره گیریردیلر. تیکینتی لر چوخ یاخشی ایدیلر و گؤزله‫مه سالونلاریندا سوننتی چایخانا دا وار ایدی و چایخانا قاپی سی اوستونده کی چکیلمیش یا قازیلمیش چالان "آشیق" و "آذربایجان رقصی" ائدن، باخیشلاری اؤزونه ساری چکیردی.

عالیم قاسیموفون سسینی دینله یه ییب، چای ایچیب و بیر ایکی ساعات گؤزله دیک کیشی لرین نؤوبه سی یئتیشسین.

آدام هر نه یین ده یه رینه ، موقاییسه ایله یئتیشه‫بیلر و بیز ده ایستخرین ایچینه گیرندن سونرا، بئله دوشوندوم، "قه‫ینرجه" گؤردویوم معدنی ایستی سولارین ایچینده، ان تمیزی و کئیفلی سی دیر. البته او "قه‫ینر" سو دان خبر یوخ ایدی و سویو سرینله‫تمیشدیرلر و البته بئله اولمالی ایدی و "قه‫ینر" سونون ایچینه کی گیرمک اولماز! البته "قه‫ینرجه"نین جکوزی سی، اصلا گوجلو دئییلدی و تکجه بوراسی ایرادلی ایدی!
بونو دا آرتیریم، دوزدور "کویو ایستی سویونون(آبگرم کیوی)" سونا و جکوزی سی یوخودور، آنجاق خییاوین "قه‫ینرجه"سی، بیزیم اؤز ایستی سویوموزا یئتیشمه‫ز! آمان اولسون یئرسیز تعصصوب الیندن!

بیر باشقا سؤز:
آز قالمیشدی اونودام؛ بو یازیلاری پابلیش ائدنده، "لوطفا یایین" ایمئیللرین بیری سی گلیب کی جام جم و ایسنا، عیراق دا کی "تل عفر" کندینین توپلومونون ترکیبینی یانلیش یازیبلار و بو یانلیشلیق عمد اوزویله اولابیلر.
من ده بئله یاییرام: ایسنا و جام جمیم سؤزو گئرچک دئییل؛ تل عفر عیراقلی تورکمانلارین دیر و اورانین اهالی سی، تاریخی باخیم دان تورکدورلر. کامیل بیلگی لری بورادا اوخویون: "تورک دونیاسی"

گلير باهار آوازی - Gelir Bahar Avazı

گلير باهار آوازی / ياز عطری ياز آوازی بو يئنی گون قوووشانلار / دويماسين غم آوازی Gəlir bahar avazı / Yaz ətri yaz avazı Bu yeni-gün qovuşanlar / Duymasın qəm avazı

سوتی

سیزین نطرینیزه دنیای اقتصاد(اقتصاد دونیاسی) گونده لیگی، نئیه بئله بیر یانلیش ایش گؤرموشدور؟! گؤردویونوز کیمی، بو گونده لیگین "کوبا" اؤلکه سینه گؤره یادیغی اقتصادی مقاله ده، آذربایجان جومهورلوغونون بایراغی چاپ اولموش. البته بو ساده بیر ژورنالیستی سهو دیر. آنجاق آدام باشقا جهتلردن ده فیکره گئدیر!
مثلا نه جور اولوب، قونشو و تانیش "آذربایجان" بایراغینین یئرینه، اوکراینا یا اندونئزیا بایراقلارین قویماییبلار! کومونیستی کوبا هارا و بو بایراق دا کی ایسلام علامتی اولان آی-اولدوز نیشانی هارا؟!
نه جور اولوب ایرانین حرفه ای ژورنالیستلری بو ایشه تصادوف ایله راست گلمه ییبلر. احتمال و تصادوف دور دا ! 200 اؤلکه آراسیندا بیر اؤلکه احتیمالینی حیسابلایین! منجه ساده و تک بیر دلیلی واردیر و او دا آذربایجانین باشکندی اولان "باکو(باکی)" و "کوبا" آدلارینین اوخشاری دیر! گونده لیگین صفحه بزه یه نی، "کوبا" آدینی گؤرمه میش، "باکی" یادینا دوشوب و آذربایجان رئسپوبلیکاسینین بایراغی نی اورایا کوپی-پئیست ائله ییب.
ائله بو ساده لیک ده!!

بیر سورغو:
بو یازی یا "سوتی" آدی وئردیم! سیزجه تورکلر "سوتی وئرمک"ـه، نه دئیه رلر؟

آتيل باتيل

ائشيدميشم قيش سونون دا، دؤرد دفه چرشنبه تؤرني قورارلار: اود چرشنبه، سو چرشنبه، يئل چرشنبه و تورپاق چرشنبه. و البته بيز تكجه بيريني گؤروب، نه دوروم دا قورولماغيني دا بيليريك! ائله بيل باشلاريندا بير آز بئيين يوخدور؛ شنليك يئرينه، باش آغري و مين جوره اعصاب مرضلري گلير!
فولكولوريك گؤزل دبلرينين يئريني، پارتلاما سسي و توستو توتوبدور! اوچ ايل بوندان قاباق كي چرشنبه سورو دا يازديم: «آي، نه پيس قايدا اولوب»(!)؛ ايندي دوروم لاپ پيسله شيب! اوشاقلار (ائله ده اوشاق دئييللر ها!) پنجره پرده لرينين آرخاسيندان گودورلر بيري گليب گئچه نده ، بير دنه سيگارئت دن، نارينجك دن و ...دن آتيرلار آدامين تپه سينه، آياق آلتينا دا يوخ! اوشاغا، قادينا، قوجايا دا رحم ائله ميرلر اينصافسيزلار. من ده بونا گؤره، ايشدن قاييداندا، آپارتيمانلارين پنجره لرينه باخيرديم و ديوارلارين ديبينده يئيين گئديرديم! آنجاق بيردن گؤروردون كوچه ده كيلرين خومپاره سي، آياغينين آلتيندا پارتلادي!
منجه بئله اويونبازليق و كولتورسوزلويون هاميسينين دليلي، خالقلارين كولتورونه ال اوزاتماق و اونلارين چئويريب، تحريف ائتمكلردن آسيلي دير.

بير سؤز ده وار؛ دوغوردان نئيه فارسلار دئمه ييبلر «سور + چهارشنبه»، آنجاق تورك ديلينين ياساسييلا دئييبلر «چهارشنبه + سور+ و»؟!! اولابيلر توركلرين فارسلاشما پروسه سي ائله بو زاماندان باشلاييب! دئييل مي؟

http://docs.google.com/View?docID=dctcs348_0ggrr7r&revision=_latest

بو باغلانتي لاردا دا، چرشنبه آخشامي نا گؤره، ياخشي بيلگي لر واردير:

http://heyderbaba.org/turkce109.htm

http://www.oyanis.com/Yazi-5.htm

تبريك يئرينه بو smsــلـري(قيسسا ساولاري) يازيرام:

سلام،

حياتينيز،

اود كيمي ايستي

سو كيمي آيدين

يئل كيمي آزاد،

و تورپاق كيمي بركتلي اولسون.

سون چرشنبه نيز موبارك!

سلام،
چرشنبه نيز قوتلو اولسون
نئچه بئله چرشنبه لره چيخاسينيز
هميشه سويونوز سرين
اوتونوز ايستي
گونوز آيدين
سؤزونوز كسگين
كوره ينيز مؤحكم اولسون

* ) چرشنبه آخشامينا ايليشكي سي يوخدور، آنجاق سؤزموز كسگين اولماق ايچين و دونياليق آناديلي گونو آييندا اولماغيميزا گؤره، اليمه يئتيشميش كاريكاتورو گؤرمه يه، سيزي دعوت ائديرم؛

و البته كي، اولماز دئيينمه ييب و هئچ نه يي تنقيد ائتمه يه ك:

كئشگه بو كاريكاتورو چكن سايقيلي اوزمانج (هونرچي) ديلداشيميز، درين معنالي كاريكاتورونو آيري بير كاغاذ دا چكميش اولسايدي و كاغاذين داليسيندا كي چيزگي لرين رددي بيلينمه سه ايدي!

هر حال دا اوزلو(هونرلي) اللري وار اولسون.

300

بو فيلم آمئريكانين ان چوخ ساتيشلي فيلمي اولماقدا دير. اوچ-دؤرد گون سينمالار ائكرانينا گئتمه يينه باخماياراق، 70 ميليون دولار قازانميشدير.
300 فيلمينده ايرانليلار دئو و حئيوان شكلينده ديرلر و منجه بوتون اورتا دووغو دا ياشايانلارا، اولدوقجا آغير ايهانتلر اولوبدور؛ آنجاق نه دن فارسلار بونا گؤره داها آرتيق حيرصله نميشلر و هايكوي ساليبلار؟! ايرانين 2500 ايل بوندان اؤنجه كي هخامنئشي ايمپاراتورلوغونون عسگري كي تكجه فارس يوخ، و بلكه ايران و اورتا دوغونون بوتون ائللري و اولوسلاريندان عيبارت ايميشلر. نئيه بونلار، يئترلي تپكي(اعتراض) گؤسترميرلر و سوسوبلار.
چوخ ساده دليلي واردير. گئدين بونلارين ان ده يه رلي اثرلري، شاهنامه يه باخين. فئردووسي نين توركلره سؤيله ديگي شئعرلر فيرانك ميللئر(فيلمين صحنه لري بو نقاشين اثرلريندن اقتباس اولونوب)ـين افكاري ايله فرقي يوخدور. شاهنامه ده اكوان ديو توركلري تمثيل ائديب! عربلره آغزينا گلني دئييب. فئردوسي ني اوتورون. بو سكسن ايلده توركلري ائششك تانييان و اونلارين وارليغيني اله سالان كيملر اولوبلار؟! نئيه هميشه سوسوبلر. اؤزلري دئييرلر كي سوسماق، ريضايتي گؤسترير. اونودولمامييب بو ايلين ايلك آيلاريندا، توركلرين باشينا نه اويونلار گتديلر! بير اوشاق درگي سينده ، تورك وطنداشلارينا سوسك دئمكلري و وطنداش تورك ديليني سوسك ديلينه اوخشاتماق كي شئيطان آمئريكانين فيلميندن داها آرتيق چيركين ايدي. دونياليق حقوق بشر يازان كوروشون بالالاري، نه دن بو ايشلري گؤروردولر و ايندي ده گؤرورلر؟!
ايندي ايسه ، كيمسه « ياخشي اولوب؛ اوج آليندي!» فيكرينده دئييل؛ چونكو بير ميللتين تاريخينه و وارليغينا توخونماقدان، چيركين ايش يوخدور. بونو ايران توركلري دونيانين بوتون خالقلاريندا چوخ دوشونورلر. هر حالدا زاك ائشنايدرين دوزه تديگي فيلمي محكوم دور. آنجاق بئله محكوم ائتمكلرين، دونياليق ائتگي و سونوجو اولماق ايچين، ايران دا ياشايان بوتون خالقلارينين اورگي ني اله گتيرمه لي و بوتون مدني و بشري حاقلاريني اؤده مه لي ديرلر و تكجه «فارس كؤرفزي»ـنين آدي ني عربلر چئويرديلر، «كوروشون قبري» سو دا باتدي، «تخت جمشيدين» لووحه لري آمئريكا دا ايتدي، «ايسكندر كبير» ده بيزيم تاريخيميزه توخوندو و … كيمي چاغلار دا آغلاييب و ننه من غريبم سالماق، هئچ درده درمان دئييلدير.

بو فيلمه گؤره آرتیق خبرلر:

http://news.google.com/nwshp?tab=wn&ned=us&ncl=1114451177&hl=en

تورك قادينلار و قادين حاقلاري

بيزلر شوونيسم قارشي سيندا موباريزه آپاراندا، طبيعي دير كي تكجه تورك کیملیگیندن دانیشیب و هاراي هاراي من توركم باغيراق. چونكو شرفلي بير اينسان، زور آلتيندا بوتون حاقلاري الدن وئرنده، اليندن گلن و گؤرمه لي ايلك ايشي، وارليغيني قوروماق دير و بو ايش، بونو گؤسترمز كي باشقا آرامانلاري و هدفلريني اونودموشدور. مثلا بير ائو اود توتاندا، و اونون اودونو سؤندورمك ايمكاني اولماسا، گرك باشقا اينسانلارين ائودن ائشيگه قاچماغينا يارديم اولاق و بو ايشين يئرينه، مال و ثيروتيميزين فيكرينده اولماق، شرفسيزليك و يا آخماقليقيميزي گؤسترر.
آنجاق هامي ميز بيليريك شوونيسمينين ائتديگي تبليغلره گؤره، آذربايجانين مدني و توپلومسال حركاتي، اولتراناسيوناليستي و حتي فاشيستي تانينماقدادير و بونا گؤره آذربايجانين دوغرو ايستكلرينين داليسيندا اولانلارا واجيب دير باشقا اينسان حاقلارينا دا گوجله تاكيد ائتسينلر. اؤرنك ايچين بيري سي قادين حاقلاري دير.

بو سؤزلري تورك بير قادينين وئبلاقيندا، باخيش و يوروم اولاراق يازديم:

آذربايجانلي قادينلارين چاليشمالاري لاپ چتين دير منجه، چونكو:
1) هم كيمليكلريني، وارليقلاريني و ديللريني قورومالي ديرلار.
2) هم قادين حاقلاريني ايسته مه لي ديرلر.
3) و بوتونلوكله دوغال اينسان حاقلاريني آلماق و دموكراسي قورولماق يولوندا آدديم آتمالي ديرلار.

يوخاري دا كي ايكينجي و اوچونجو سؤزلر، هئچ بيري سي آذربايجانين گئرچك چاليشقانلارينين ايستكلري قارشيسيندا دئييلدير و البته كي بونلار، آذربايجان دا كي مدني چاليشمالارينين قاباغيندا كي انگللري، ساده جه آرادان آپاراجاقدير.
هر ايكي آذربايجانلي دان بيري سي و هر يوز آذربايجانلي دان 50سي قاديندير. بيز ده هميشه ايران دا كي توركلرين سايي سي ني 30ميليون دان آز بيلميريك! بو 30 ميليونون 15 ميليونو قادين دير. موباريزه نين گوجلو اولماغينا، اونلارين قاتيلماغي چوخ اؤنملي دير و بونو دا بيليريك، دؤولتي سيياستلر دن اؤنجه، آراميز دا بير اسكي و منطيق سيز فيكير واردير و او دا قادينلاري حيسابا قويماماق دير و البته يئرسيز تعصوب و كولتور بونا باعيث دير. بئله دوشونجه موطلق آرادان قالديرمالي دير.
سيز فيكر ائدين بو ايلين يازسونو (خورداد) مدني قالخيشلاريندا، قادينلار دا خيابانلاردا اولسايديلار حركت نه گوجلو اولابيلردي. البته بونو آرتيرمالييام ايران دا آذربايجان دا كولتورل دوشونجه، باشقا يئرلردن داها يوكسك دير ، آنجاق اصلا يئترلي دئييل. ياديمدادير كي بيلي يورد دا، اؤيرنجيسل توپلوملار و تؤرنلر قوراندا، قيزلارين حوضورو هميشه چتينليك ياراداردي! اوزونو روشنفكر و منورالفيكر بيلن(بير سايي) چاليشقانلار، دئيه رديلر قيزلار فقط باخماغا گلسينلر و ايجرائييات دا ال-آياغا دولاشماسينلار! چونكو بير عيدده قيزبازليغا گلير و بو بيزيم قوتسال حركتي خاراب ائدير! حالبوكي قيز-اوغلانين بئله ايليشكي لري دوغال(طبيعي) دير و بئله ساده مسأله لره حساس اولمامالي ييق.

ساواد مسأله سي

آذربايجان دا كي قادينلارين ساوادلي اولماسي دا چوخ اؤنملي دير. تانيديغيم چوخلو توركلر وارديلار كي آنالاري ساوادسيز، قورآن اوخوماق ساوادي و يا ابتدايي ساوادلاري واردير. بونلار ايران راديو-تيلويزيون دا كي وئرليشلريندن بير شئي دوشونمورلر! منجه بير خئيري و بير پيسليكلري واردير. ياخشي ليقلاري بو دور كي فارس كولتوروندن آز خبرلري وار و اوشاقلارينا آذربايجانين ديل و فولكولورونو اؤيرتمك ده ياخشي روللاري وار. آنجاق پيسليك ايسه بو دور، بونلار فارس قادينلاري گؤرنده، اؤزلريني ايكينجي درجه لي ده يوخ، اوچونجو درجه لي بير آدام سانيب و اؤزلرينه ايلقاء ائديبلر هئچ حاققا لاييق دئييللر! و بو دئموكراسي يا و هر نه يه ضربه وورابيلير.
ايكينجي قوروپ دا نيسبي تحصيلات ائدنلردير. بونلار فارسلار دئميشكن ايكي لبه لي قيلينج(شمشير دو لبه) كيمي ديرلر. آذربايجانلي اوشاقلارا فارسي اؤيردنلرين دليلي بونلارديرلار. بونلار، آز بيلگي لره گؤره و اؤزلريني اودوزماق و ايتيرديكلرينه گؤره و ايكينجي درجه لي وطنداشا دؤنمك ايچين فارسي دانيشماغي بير «كيلاس» بيليرلر . ارلري ايله، يولداشلاري ايله و اوشاقلاري ايله ائو ده و ائشيك ده فارسجا دانيشماسا لار دا، ياستي بير لهجه ايله دانيشيرلار‍! اؤزلريني موطلق تاپشيريبلار آسيميلاسيون ماشينلارينا! البته بو طبقه ده چوخ آز آدام گؤرموشم كي آذربايجانين مدني، توپلومسال و كولتورل چتينليكلرينه فيكر ائتسين. منجه بونلارين فارسجا ساوادلاري اولماسايدي، خئيرلري بوندان آرتيق ايدي.
اوچونجو قوروپ كي تانيرام، آذربايجانين آيدين دوشونجه لي قادينلاري ديرلار. بئله آداملاري تكجه بيلي يوردلار دا، آذربايجانا گؤره قورولان كولتورل-توپلومسال تؤرنلرده و يا اينترنت سايتلاردا گؤرموشم.
بو آز سايي ني، نئچه ميليونا چوخاتماق يولونو بيلميرم واللاه. تكجه بئله دوشونورم تورك قادينلارا، «قادين حاقلاري»ـنين اؤده مه يي نه گؤره دانيشماق، باشقا سيياسي – جتماعي چاليشقانلاردان اؤنجه، آذربايجانلي آيدينلاري طرفيندن اولمالي دير. بو يولدا اونلار ايچين دورو و صاف ايشله مه لي ييك. دوز دور يوخاري دا كي سؤزلره گؤره، ميللي دوشونجه قادينلار آراسيندا آز گؤرونور؛ آنجاق آرخايينليق لا دئمك اولار، بو ، همن كولتورل چتينليكلره دير كي قادينلار توپلومسال چاليشمالارا قاتيلابيلميرلر و يقين كي اونلارين دوشونجه سي يوكسلميشدير. بونو بيلمه لي ييك كي آذربايجانين چاغداش ناييلليتلرين دليلي، تكجه اؤيرنجيلر، آيدينلار و تجروبه لي چاليشقانلار يوخ و بو آرادا بوتون قادينلار دا آدديم آتميشلار؛ چونكو بو حركتلر گئنل و توپلومسال حالته چئويريلميشلر، و اؤزل بير قوروپ و طبقه ايله، ايليشكيلري يوخدور.

بئش مين تومنليك يايماق بيليمي

«ديلكيم بوتون توركييه لي لرين ميليونئر اولماغي دير».

بئله بير سؤزو 50-60 ايل بوندان ا‬ؤنجه توركييه باش باخانلارينين بير سي سؤيله ميش؛ 2000 ايلينه نئچه ايل قالماميشدي كي اونون ديلكي بير گئرچكه دؤنموشدو و بوتون توركييه لي لر ميليونئر اولموشدولار! آنجاق بو ميليونئرلر هاوايي آدالارينا، فيرست كيلاس اوچاقلارلا گئديب و رولزرويس ايله دولانميرديلار! بونلار ياريم كيلو قاتيق(يوغورت) آلماق ايچين بير ميليون تورك ليره سي وئرمه لي ايديلر! و بو دا منيم ياديم دا كي ايرانين ياييني توركييه نين اقتصادي ني مسخره ائديب و حيكايه ني ده چوخ دئيه رد يلر و البته توركييه نين نه نفتي وار ايدي و نه گازي. توركييه نين اقتصادي و پولو، ثابيت نيسبي بير دوروما يئتيشندن سونرا، تورك ليراسي نين 6 صيفيري پوزولوب، توركييه لي ميليونئرلرين سايي سي چوخ آزالدي و البته توركييه لي ائكونوميستلرين چاغداش ديلكي، ميليونئر اولماماق دير!

ايران خالقي نين رسمي اولمايان تورك آدلي پول واحدي، «تومن» ايسه، بو اوتوز-قيرخ ايلده تورك ليراسي نين تايي اولموشدور. دئمك اولار، تومنين ده يه ري، هر اون ايل ده، بير صيفير آزالميش دير و بو گونلر تورروم(اينفلئيشين، اينفيلاسيون، شيشمك)ـون چوخالماسي، داها آرتيق يئيينلشميشدير. و بونون چوخلو دليلي واردير و كسينليكله بونو گؤسترير كي ايران دا كي دؤولتي و اقتصادي آپاريجي لارينين توتدوغو سيياستلري اويغون دئييل. اونلار اقتصادين «بيليم» اولماغينا اينانماييب و دونياليق آليش-وئريش و اقتصاد دا کی سيياستلري آللاها توككول ایله، قاباغا گئتمك دير.

نفت و دوغال قازين پوللاري، ياتيريملار دا ايشله نيلمير و تكجه خالقين الينده دولانير و سونوج دا تورروم بو بير ايكي ايل ده عجيب بير سورعت تاپميش دير. بو ايلين ايلك ياريسيندا، ايرانلي ائكونوميستلر توركييه و برازيلين* صيفير آزاتماق يولونو گؤستريب و بونا گؤره پول واحيديني «ريال» دان «تومن»ـه چئويرمه يي اؤنري وئرديلر؛ آنجاق ايرانين يزدلي اورتاق بانكي نين باشقاني(رييس بانك مركزي)، شئيباني جنابلاري، ائكونوميك آچيقلاما و تحليل دن واز گئچيب، دئدي كي «تومن» توركجه بير سؤز دور و ايرانين پول واحيدي ني «تومن» ائده بيلمريك!!

او گونلردن، نئچه آي گئچميش و ايرانين يوخسول خالقي ايسه، ميليونئر اولماقدا دير! پول بسته لري ني، يونگوللشديرمك ايچين بو گونلر بير ايش گؤروبلر و «بئش مين تومن»ـليك يا اوستونده يازيلديغي سؤزلره گوره «الـلي مين ريال»ـليق ايسكيناسلاري يايميشلار و اؤزلري ني داها آرتيق هوشلو و ذكالي گؤسترمك ايچين، اولو رسولوموز حضرت محمد(ص) جنابلاري نا، بير سؤزو نيسبت وئريب و بئله يازميشلار:

«دانش اگر در ثریا هم باشد، مردانی از فارس به آن دست خواهند یافت»

(بيليم، اولكر ده اولورسادا، فارس خالقي نين بير سايي سي، اونا ال تاپاجاقلار).

*) برازيل اؤلكه سينده ده، بو ايش اولوب و «كوروزيرو» پولوندان 19 دؤنه صيفير سيلينندن سونرا، برازيلين ايندي كي پولونون آدي «رئآل» دير.

ادبیات گؤیونون اولدوزو

قیش سونونون 25 جی گونو، پروین اعتصامی نین آنادان اولماغینین یوزونجو ایلدؤنومو دور. پروین آدینی تخللوص ائدن رخشنده اعتصامی 1385 نجی گونش هیجری ایلینده، تبریز ده اختر فتوحی تبریزی آدلی بیر آذربایجانلی آنادان و کؤکو آشتییانلی و تبریز ده یاشایان یوسوف اعتصام الملک دن، دونیایا گؤز آچدی. او اؤز عاییله سینین تک بیر قیزی ایدی و 4 قارداش وار ایدی. او بئش یاشلیغیندا عاییله سی ایله تئهرانا گلدی و 1303 جو ایل ده، آمئریکالیلار اوخولوندا ، اؤیرتیملری نی بیتیردی. 28 یاشیندا آتاسینین ایصرارینا گؤره بیر ژاندارملا ائولندی؛ آنجاق او بیر موعتاد و عرقخور و اخلاقسیز آدام ایدی و بیر ایلدن سونرا اوندان بوشاندی.
و بو نا گؤره بیر شئعری ده وار دیر:
ظولوم دور بیر قفسه آتماق
لئش یئیه ن ایله بیر شکر سؤز قوشو
(ظلم است در یکی قفس افکندن – مردارخوار و مرغ شکر خارا)

پروینین آتاسی، 1316 نین قیش ایلکینده، وفات ائتدی و او اویغون اولمایان ائولنمکین آرادان گئتمک ده اولان کدری، یئرینی آتانی الدن وئرمک اوزگونلوگونه وئردی. پروین بو اولایی اؤز ویران اولماغینین نه دنی بیلیر:
آتا، سنین تورپاغینا، اجلین ووردوغو تیشه
منیم ویرانلیغیمین تیشه سی اولدو

(پدر آن تیشه که بر خاک تو زد دست اجل - تیشه ای بود که شد باعث ویرانی من)

1318 جی ایل ده نئچه آی یوکسک بیلیمساراییندا کی کتاب ائوی نین کتابچی سی اولدو و سون دا ، 1320 جی ایلین یاز ایلکینین 15 جی گونونده، حصبه مرضینه گؤره آناسی، اختر خانیمین نین قوجاغیندا، جانینی جان وئرن تانری یا باغیشلادی.

همشهری گونده لیکی نین پروین اعتصامی یوز ایلینجی دوغوم گونونون آنما حاققیندا یاییلمیش اؤزل کیتابینین، سید علی موسوی گرمارودی الی ایله یازیلمیش اؤنسوز ده بئله دئییلمیش:
« ادبیات تاریخینده (فارس ادبیاتی) تانیدیغیمز بوتون شاعیره لر آراسیندا، "پروین" سؤز حیشمتی، داورانیش بؤیوکلوگو، دانیشیق تقواسی و درین اینسالیغا گؤره، اؤز شئعر توپلوسونون شهادتی ایله، تایسیز دیر.
ایرانین شئعری(فارسجا شئعر*) اؤز اعتبارینی کیشیلردن آلماغینا باخمایاراق، قادینلار طرفیندن ایسه، آیری و اوزاق قالمامیشدیر.
اوزاق گئچمیشلر ده، "رایعه بنت کعب قوصداری"، "گنجه لی مهستی"، و سونرالار "زئیب النیساء" و "کوردوستانلی مستوره" و "اصفهانلی ژاله" و ...کیمی قادینلار وار ایمیشلار؛ آنجاق گئرچک سؤز بو دور کی اونلارین هئچ بیری سی ، پروین اعتیصامی نین آیاغینا یئتیشمزلر.»
گرمارودی نین یازدیغی اؤنسوزه گؤره پروین اؤز شئعرلرینده، سعدی کیمی اسکی شاعیرلر و یا یئنی فورما شئعرلرینی دهخدا نین موسممط دئمک سبکی و مئتودوندان تقلید ائدیرمیش و بونو آرتیرماق لازیم کی، دهخدا دا، اؤز آدلیم شئعرینده ، تورک شاعیر "رجایی زاده اکرم"ـین یولونو گئمیش ایمیش.

من ده "پروین اعتصامی" نین شئعرلریندن خوشوم گلر و بونون اصلی دلیلی اونون شئعرلرینده کی اخلاقی، توپلومسال و اینسانی سؤزلر و اونون جامیعه ده اولان یوخسول آداملارین طرفینده اولماغی دیر. و البته کی او اؤز شئعرلرینده همیشه شاهلیق سیستئمی نی سورغو آلتینا آپاریب و بو اونون ریضاخان کیمی بیر دیکتاتور دؤنمینده یاشاماق ایچین، آلقیشلامالی دیر.

دئمه دیگیم بیر سؤز قالدی. ائله کی گؤردوک پروینین آناسی تورک ایمیش و عؤمورونون ایلک بئش ایلینی تبریز ده اولموش و بونا گؤره یقین کی او تورکجه بیلیرمیش و سیز ایسه بو سورغونوز واردیر کی او نئیه تکجه فارسجا شئعر دئییبدیر. منجه شاعیرلرین ذاتیندا شاعیرلیک و دویغوساللیق واردیر و اونلار دونیانین هر بیر یئرینده اولسالار شاعیر اولاجاقلار و بو اونلارین آنادیلینه آسیلی دئییل؛ آنجاق کئشگه رحمتلیک پروین اعتصامی تورکجه ادبیاتینین دا اختری** اولاردی و بو فیکری ائدین اونون کیمی یئتنکلر اؤز آنادیللرینه ده، شئعر دئییب یازسالار، آنادیلیمیزده کی سوسوزلوق، ساده جه آرادان گئتمه لی دیر.
البته بیر سؤز ده واردیر؛ شهریار ایسه، "حیدربابا یا سلام"، تورک و دونیا ادبیاتینین شاه اثریندن اؤنجه ، فارسجا شئعر دئیه رمیش و بو رضاخان دؤنمینین، آذربایجان و تورک دیلی نه اولان باسقیلارلا، ایلیشکی لی ایمیش و اولا بیلر، گنجلیک ده یالان دونیادان کؤچموش پروین ده بونا گؤره تورکجه شئعر دئمه میش و شهریار کیمی سونرالار آناسینین ایستکی نه گؤره، حیدربابا کیمی بیر اثر یارادایمیش. هر حالدا کئشگه او تئز اؤلمه سه یدی؛ تانری رحمت ائله سین.

*) گونئي آذربايجانين شئعر دونياسيندا، ده يه رلي شئعرلرين صاحيبي اولان قادينلارين سايي سي آز دئييل و بو او باخيمدان اؤنملي دير كي آذربايجانين ساوادلي قادينلارينين فاييزي كيشي لردن چوخ آز دير. بو شاعيره لرين آدي ايندي ذئهنيمده ديرلر: حكيمه بولوري، مدينه گولگون، اوسكولو مرضيه احمدي، خيياولي نيگار و ... . «قادينجا( تورك قادينين چاغداش شئعري)» دا آرتيق بيلگي لر اوخويابيلرسينيز.

**) پروین اعتصامی، مزار داشی ایچین سؤیله دیگی بیر شئعر ده ، اؤزونه "اختر چرخ ادب"(ادبیات گؤیونون اولدوزو) دئمیشدیر.