بیز ایله ویکی

دوزدور ویکی پئدیا آچیق اینسایکلوپئدیاسینین آچیق اولدوغونا گؤره تورکلره قارشی چوخلو یانلیش سؤزلر ایسه یازیلیر، آنجاق بونلاردان گؤز اؤرتوب و اونون ایمکانلارین یاخشی قازانماقدا اولار. البته وئبین یارادانی دئییر ویکی پئدیانین گئنیشلنمه‫سی اینتئرنئت فلسفه‫سی ایله اوست-اوسته گلمیر و بوتون بیلگی‫لرین تکجه بیر دوشرگه‫ده ییغیلماسی یاخشی دئییل! هر حالدا ویکی‫پئدیا گوجله اؤز یئرینی آلیر و منجه بیزلر ایسه اورادا ان آزی اؤز دیلیمیزی دونیانین ان گوجلو و گؤزل دیللری آراسیندا تانیتمالی‫ییق. دونیادا اونلار میلیون آذربایجانلی، اؤزلرینه بؤیوک بیر تاریخ و مدنییتلری اولدوغو حالدا، چوخ عاییبدیر کی مقاله سایی‫سی باخیمیندان مثلا، نوروئژلی‫لردن، ائسلوواکلرادان، ایسراییلی‫لردن، لیتووانی‫لی‫لاردان، چئکلردن، ایسپانییادا یاشایان کاتالانلار و باسکلاردان دالی‫یا قالاق.
البته یوخاری‫دا گلمیش اولوسلارین، توپلوم سایی‫لاری آز اولسادا زنگین کولتور و مدنییتلری واردیر، آنجاق بیز ایسه بئله اولمالی‫ییق و اونلاردان هئچ زادیمیز آز دئییل و بیر باخیمدان دا چینلی‫لر، عربلر، یونانلیلار، هیندلی‫لر و فارسلارین دا دوروملاری چوخ پیس‫دیر و بو آرادا بیز تک دئییلیک و اومودوموزو ال‫دن وئرمه‫مه‫لی‫ییک و بو او حالدا دیر کی فارسلارین مقاله‫لرینی دئیه‫بیلرم یاریسی‫نی ایران تورکلری یازمیشلار و بو ایرانلی تورکلرین اؤز دیللرینین یازی-پوزماغی‫نی بیلیمسل بیلمه‫مه‫یینه گؤره اولموشدور و یانی فارسجا دیلینین سیراسی داها آشاغی اولماغی‫دا اویغون اولابیلردی!
ویکی‫پئدیا دا چئشیدلی دیللره یاییلان یازیلارین ساییملاماسی(آماری) و دیللرین سیرالاری گلمیشدیر و بئله بیر سیرالاما واردیر*؛ ساییلارا دیققت ایله باخین کی اؤنملی سونوجلارا یئتیشمک اولار و بیر سایی‫سینی من دئیه‫جه‫یه‫م:

اینگیلیزجه / بیرینجی سیرا / 2255147 یازی / 6540070 ایشلمجی / 0.34 ن-ی(هر بیر نفر ایچین 0.34یازی)
آلمانجا / ایکینجی سیرا / 714393 یازی / 523217 ایشلمجی / 1.37 ن-ی
فرانسیزجا / اوچونجو سیرا / 627601 یازی / 362496 ایشلمجی / 1.73 ن-ی
پولونیاجا(لئهیستانجا)/ دؤردونجو/ 474728 یازی / 175453 ایشلمجی / 2.71 ن-ی
ژاپونجا / بئشینجی / 471836 یازی / 194040 ایشلمجی / 2.43 ن-ی
ایتالییانجا/ آلتیجی / 417866 یازی / 249458 ایشلمجی / 1.68 ن-ی
هولاندا دیلی/ یئددینجی / 412461 یازی / 155801 ایشلمجی / 2.65 ن-ی
پورتوغالجا/ سککیزینجی / 362888 یازی / 344046 ایشلمجی / 1.05 ن-ی
ایسپانیولجا/ دوققوزونجو / 336863 یازی / 639357 ایشلمجی / 0.53 ن-ی
ایسوئچ دیلی/ اونونجو / 275752 یازی / 56325 ایشلمجی / 4.9 ن-ی
روسجا/ 11جی / 237143 یازی / 106494 ایشلمجی / 2.23 ن-ی
چین دیلی/ 12جی / 166869 یازی / 429359 ایشلمجی / 0.4 ن-ی
...
آنادولو تورکجه‫سی / 18جی / 102313 یازی / 138546 ایشلمجی / 0.74 ن-ی
...
چئک دیلی/ 21جی / 89913 یازی / 32516 ایشلمجی / 2.77 ن-ی
...
عربجه / 30جو / 54979 یازی / 112156 ایشلمجی / 0.49 ن-ی
...
یونانجا / 40جی / 32309 یازی / 16779 ایشلمجی / 1.93 ن-ی
فارسجا / 41جی / 32247 یازی / 87530 ایشلمجی / 0.37 ن-ی
...
آذربایجان تورکجه‫سی / 55جی / 17528 یازی / 2869 ایشلمجی / 6.11 ن-ی
بنقالجا / 56جی / 16989 یازی / 1783 ایشلمجی / 9.53 ن-ی
...
بوتون لیستلره، و دیل قوروپلارین ساییملامالارینا دا آشاغی دا کی باغلانتی‫لارا گئدیب باخابیلرسینیز.
یوخاری دا سیرالانمیش دیللر بللی‫دیر کی چئشیدلی فاکتورلارلا دوزولوبلر. اینگلیز دیلی، دونیانین ان اؤنملی اولوسلار آراسی بیر دیل اولدوغونا گؤره آلتی میلیون ایشلمجی‫سی واردیر و ایکی میلیون مقاله‫یه صاحیب‫دیر و البته هر بیر نفر سانکی بیر یازی‫نین اوچ‫دن بیری‫نی یازمیشدیر و "ن-ی" سایی‫سی‫نین ان آزی اینگلیز دیلیندن سونرا فارسجا، چین‫دیلی، عربجه و ایسپانیولجانین دیر! و باشقا طرفدن بو سایی‫نین ان یوخاری‫لاری بنقالجا(بنقلادئش و دوغو هیندوستان دا کی دیل)، آذربایجان تورکجه‫سی، ایسوئچ دیلی، چئک دیلی و پولونیاجا و هولاندادیلی‫نین دیرلار. "ن-ی" سایی‫سی‫نین آز یا چوخ اولماغی‫نین نه‫دنی چوخلو آنالیز و تحلیللر ایسته‫ییر، آنجاق چوخ اولماسیندا منجه اوچ فاکتور آیدیندیر:
1- اینتئرنئتین بیر اؤلکه ده ال ده اولماغی(اینتئرنت ضریب نوفوذو)
2- بیر اولوسون ساواد و بیلیم سطحی
3- بیر اولوسون دیلی و وارلیغی‫نین خطر ده اولماغی

اؤرنک ایچین هولاندا، ایسوئچ و چئک کیمی اؤلکه‫لرده هم ساواد سطحی یوخاری دیر و هم اینتئرنت کیمی بیر قوراشدیریم یوکسک سوییه‫ده قوللانیلیر. پولونویا خالقینین آراسیندا اولابیلر کی آلمان و روس کیمی بؤیوک میللتلر آراسیندا وارلیغین قورونماغی چوخ اؤنملی‫ دیر. اینگلیزدیلی بیر ایستیثنایی دوروم دا دیر و ایسته‫ر-ایسته‫مز اؤز گنیشلنمه‫سینه دوام وئره‫جک.
فارسجا، و چین دیللرینین، "ن-ی" سایی‫لارینی آز اولماسی منجه ایران و چین کیمی اؤلکه‫لرده کی آسیمیلاسیونلارا باغلی دیر(حتی بو سؤزو بیر آز تورکییه‫ و آنادولو تورکجه‫سی حاققیندا ایسه دئمک اولار!)؛ و بو اؤلکه‫لرده بئله دویغو واردیر کی فارسجا دیلی، اؤلکه ده کی باشقا دیللره غالیب گلمیشدیر. ائله کی گؤردونوز فارسجا دیلی ایچین 87مین ایشلمجی و 32مین یازی واردیر و هر بیر مقاله یا یازی‫ ایچین 2.7 نفر چالیشیبلار و باشقا طرفدن آذربایجان تورکجه‫سی ایچین ان یوخاری "ن-ی"لرین بیریسینه شاهیدیک؛ ائله کی 2869 نفر ایندیه‫دک 17528 یازی یاییبلار و دئمک هر بیر نفر تک باشینا 6 مقاله ویکی‫یه قویموشدور و بو او حالدا اوز وئرمیش کی، ویکی‫پئدیا دا آذربایجان تورکجه‫سی ایکی جوره آلفابئته یاییلیر.

بیر سؤز ایسه دئمک اولار: آذربایجانلی‫لار آز اولدوقلارینا باخمایاراق اینتئرنت دن، یاخشی قوللانیرلار و بو آلقیشلامالی‫دیر و البته بونون اوچون داها آرتیق دا چالیشمالی‫دیرلار.
من اؤزوم‫ده ایکی اوچ دؤنه، ویکی‫پئدیا دا، اویه(عضو) اولمامیش چالیشمیشام و Forex(Foreign Exchange Market) سؤزجویونه قارشی بیر-ایکی پارقراف تورکجه‫یه چئویرمیشم و البته بوگون کی باخیرام آذربایجان تورکجه‫سینین ادمینلری اونو رئداکته ائدیب و باشقا قوشماجا سؤزجوکلر قویموشلار؛ من "دیش ده‫ییشدیرمه بازاری" یازمیشدیم کی قوزئی‫لی‫لر اونو "بین‫الخالق والیوتا ده‫ییشدیرمه بازار"ینا چئویرمیشلر!

*) قایناق:

List of Wikipedias:
http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias
List of Wikipedias by language family:
http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias_by_language_family
List of Wikipedias by language macrofamily:
http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias_by_language_macrofamily